Ahmet Sümbül / Yazı Dizisi (2)

Güneydoğu Ekspres Diyarbakır -  Türkiye'de 1950 yılına kadarki CHP iktidarı döneminde demiryollarına ağırlık verilirken, ABD ile sıcak ilişkiler kuran Demokrat Parti, iktidara geldikten sonra bu ülkenin talebi doğrultusunda demiryolları değil karayolları yapımına hız verdi. Buradaki amaç,  ABD araçlarının pazarlanmasıydı. Otomobil, kamyon, kamyonet gibi araçların çoğalmasıyla birlikte Diyarbakır'ın da içinde bulunduğu 42 kentte trafik birimleri kurulmaya başlandı.

1958 yılından önce Diyarbakır’da trafik ile ilgili bir polis birimi mevcut olmasına rağmen, tam olarak uygulanamıyordu. Trafik Kanunu’nun Diyarbakır’da uygulanmasıyla belediye seyrüsefer memurlarına ihtiyaç kalmadığımdan bu memurlar itfaiye ve zabıta memurluklarına kaydırıldı.

Trafik Kanunun uygulanmasıyla birlikte Diyarbakır Trafik Şubesi bütün araçlara plaka hazırlayıp dağıttı ve eski ehliyetleri değiştirdi. Ayrıca şehrin belirli yerlerine trafik levhaları asılmak suretiyle şehirdeki trafiğin düzenli bir sisteme geçmesi sağlandı.

Asayiş için 'Yıldırım Ekibi' kuruldu

Diyarbakır’da 1958 yılında Emniyet Müdürlüğü’ne bağlı Yenişehir Polis Karakolu’nda "Yıldırım Ekibi" adıyla bir ekip oluşturuldu ve ekipte motorlu araç kullanan 6 polis memuru görevlendirildi. Başlarına ise Trafik Şubesi Müdürü Komiser Sami Alhan  getirildi. Yenişehir Polis Karakolu arandığında hazır olarak beklemekte olan bu ekip derhal olay yerine giderek asayiş olaylarına müdahale ediyordu.

Ateşli silah ve bıçakların teslimi

Ağustos 1953 yılında çıkarılan 6136 sayılı kanunla tüfek, tabanca, kama, bıçak, mavzer, kılıç vb. ateşli silah ve bıçakların bulundurulması ve taşınması yasaklanınca, vatandaşların ellerinde olan bu silah ve bıçakları teslim etmesi, aksi taktirde para ve hapis cezası verileceği uyarıları valilik, kaymakamlıklar ve muhtarlar aracılığı ile yapıldı. Diyarbakır kent merkezi ve ilçelerdeki vatandaşlar 1955 yılına kadar bu silahları  emniyet ve jandarmaya teslim etmeye başladı.

Yüzlerce tüfek, tabanca ve bıçak toplandı

29 Nisan 1955 tarihinde Diyarbakır Gazetesi'nde yer alan bir haberde, kent merkezinde 167 tüfek, 148 muhtelif tabanca, 58 kama, 250 ucu sivri bıçak, 5 kılıç, 12 sustalı bıçak, Çüngüş’te 19 tüfek, 70 tabanca, 178 saldırma ve kılıç, Çermik’te 118 tüfek, 312 tabanca, 34 kama, 296 bıçak, Ergani’de 74 mavzer, 110 tabanca, 240 bıçağın teslim edildiği, kanunun yürürlüğe girdiği Ağustos 1853'ten Nisan 1955 yılına kadar Diyarbakır'da 300 bin bıçağın toplatıldığı belirtilir. 

Bin hatlı telefon santrali vardı

Diyarbakır’da halkın telefon ihtiyacı PTT teşkilatınca 1950'li yılların sonlarına doğru çalıştırılan otomatik telefon santrali tarafından sağlanmaktaydı. Bu otomatik telefon santrali bin numaradan oluşmaktaydı. İlk dönemlerde halkın ihtiyacına cevap veren bu santral, sonraki tarihlerde yetersiz kaldı. Civar illerden gelen vatandaşlar tarafından da kullanılan bu santral, Ankara ve İstanbul ile görüşmelerde ciddi sıkıntılar oluşturmakta ve halkın uzun zaman kuyruklarda telefon sırasını beklemesine neden olmaktaydı.

Menderes'in radyo talimatı verir

1959 yılında Basın Yayın ve Turizm Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Türkiye'nin 27 yerinde Radyoevi kurulacağı, kurulacak yerlerden birisinin de Diyarbakır olacağı belirtilir. Diyarbakır’da radyo kurulması çalışmaları aslında 1955 yılında Diyarbakır Milletvekillerinin toplu olarak Başbakan Adnan Menderes’i ziyaretleri sırasında dile getirilmiş ve o tarihte Başbakan tarafından bunun alt yapı çalışmaları için talimat verilmişti.

Darbeciler tarafından iptal edildi

10 Şubat 1959 tarihinde Bakanlar Kurulu'nun 4/11296 sayılı kararı ile Diyarbakır Radyosu'nun kurulması kararı alınır. Bakanlar Kurulu Diyarbakır Radyosu’nun kurulması kararı alınır ve ihaleye çıkılarak kazanan firma ile sözleşme imzalanır. Ancak 27 Mayıs 1960 darbesiyle hükümetin devrilmesinden bir yıl sonra 31 Mayıs 1961 tarihinde 5/1260 sayılı yeni bir kararnameyle Diyarbakır’da radyo kurulması Milli Birlik Komitesi tarafından iptal edilir.

Diyarbakır Radyosu kuruldu

Ancak Milli Birlik Komitesi'nin lağvedilmesinden sonra, 1963 yılında radyo kurulma çalışmaları tekrar gündeme gelir. Toprak Mahsulleri Ofisi'nin vericilerinden 300 W gücünde kısa dalgadan Diyarbakır Radyosu ismiyle ilk yerel radyo kurulur. Kurulan yeni radyo kısa bir sürede bölge geneline yayılmaya başlar. 1969 Çınar yolunda inşa edilen büyük bir verici sayesinde Diyarbakır Radyosu bölgesel bir radyo konumuna gelir.

Birçok ilçede elektrik yoktu

Demokrat Parti iktidarı döneminde özellikle tüm bölgeye yönelik elektrik hatlarının çekilmesi konusunda ciddi çalışmalar yapılır. Diyarbakır’da ise henüz elektriğe kavuşmamış birçok ilçe bulunmaktaydı. Bu ilçelere elektrik verilmesi için Valilik, Belediye Başkanlığı ve Milletvekilleri çok yönlü olarak girişimde bulunmalarının ardından birçok ilçeye elektrik şebekesi çekilir. Örneğin Bismil ilçesinin elektriğe kavuşması için gerekli olan 150 bin lira, Belediye Başkanı, Vali ve Milletvekillerinin girişimleri sonucunda İller Bankası'ndan temin edilir. Şubat 1958 yılında düzenlenen bir törenle Bismil'deki elektrik şebekesinin açılışı yapılır.

Birden fazla cemiyet ve dernek kurulur

Tek parti döneminde sıkı denetimlerle karşılaşılan ve genelde izin verilmeyen siyasi partilerin, yardım cemiyetlerinin, etnik dini ve ideolojik bazı derneklerin faaliyetleri, Demokrat Parti döneminde serbest bırakılınca Diyarbakır'da da parti, cemiyet ve dernekler açılmaya başlar. Kentte faaliyet yürüten dernek ve cemiyetler, yardım faaliyetleri, kültür ve tanıtım faaliyetleri ile mesleki dayanışma faaliyetleri yürütür. Yardım faaliyetlerinde bulunan derneklerin başında Diyarbakır Hayır Cemiyeti gelir.

Diyarbakır Hayır Cemiyeti

Diyarbakır Valisi’nin de fahri başkanı olduğu Diyarbakır Hayır Cemiyeti, hem Diyarbakır özelinde hem de Türkiye genelinde birçok çalışmalara imza atar. 1952 yılında Çanakkale Abidesi inşaatı için Hayır Cemiyetinde bir yardım toplantısı yapılır. Aynı şekilde Çanakkale'de 1953 martında yaşanan deprem nedeniyle yine bu cemiyet tarafından yardım toplanır.  Diyarbakır Tekel fabrikası işçileri de bir günlük yevmiyelerini Çanakkale depremzedeleri için gönderir.

Cahit Sıtkı Tarancı Evi müzeye çevrilir

Ocak 1956 tarihinde de, Diyarbakır Ziya Gökalp Okulu ve Talebelerini Koruma ve Yükseltme Cemiyeti kurulur. Kuruluş amacı; talebelerin ihtiyaçlarının temin edilmesini sağlamak olarak tüzüğünde belirtilir.

Bu cemiyetin dışında, 4 Ocak 1954 yılında Diyarbakır Kültür Derneği kurulur. Bu dernek, bütün faaliyetlerini kentin tanıtımı üzerine yoğunlaştırır. 1956 yılında "Diyarbakır Tanıtma Derneği",

1964 yılında ise "Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği" olarak isim değiştiren bu dernek,  22 yılda 22 adet kitap basar; ayrıca "Kara Amid" adıyla bir  dergiyi 11 sayı olarak yayınlar. Derneğin en büyük icraatları arasında 1956 yılında Ziya Gökalp Müzesinin açılmasını sağlamak olur. Dernek ayrıca Cahit Sıktı Tarancı’nın doğduğu evin 1973 yılında müzeye çevrilmesine de öncülük eder.

Meslek Odaları da dernekleşmeye gider

Demokrat Parti döneminde Diyarbakır’da yardım ve tanıtım dışında meslek gruplarının dayanışmasını

temel alan birçok dernek kurularak faaliyete geçer. 1957 ile 1958 yılları arasında Marangozcular Derneği, Kahveciler Derneği, Terziciler Derneği, Bakırcılar Derneği, Kalaycı ve Sobacılar Derneği, Camcılar Derneği, Tenekeciler Derneği kuruldu.

Milliyetçiler Derneği kapatıldı

Bu derneklerin dışında, aynı tarihlerde ideolojik ve siyasi bir takım dernekler de kurulmuştur, fakat bunlar daha sonra yargı kararıyla kapatılır. Bunlardan bir tanesi olan Milliyetçiler Derneği, derneğin tüzüğü ve faaliyetleri, yasaya aykırı olduğu gerekçesiyle Ankara Cumhuriyet Savcılığı tarafından Türkiye genelindeki tüm şubeleri kapatılır. Derneğin Diyarbakır - Hani ilçesinde bulunan şubesi de kapatılır ve mallarına el konulur.

Kızılay'dan sağlık taraması ve öğrenci kampı

Diyarbakır'da kurulu bulunan Kızılay Derneği, kent merkezi ve ilçelerde 1950'li yıllarda sağlık taraması yapar. "Sağlık Kervanı" adıyla Diyarbakır başta olmak üzere çevre il ve ilçelerde sağlık taraması başlatılır. Kızılay'ın o yıllarda yaptığı başka bir çalışma ise öğrenci kampları kurmak olur.  Kızılay, her yıl Temmuz - Ağustos aylarında Diyarbakır ve Elazığ ilkokullarındaki 120 öğrenciyi Hazar Gölü kenarında 15 günlük kamplara alarak çeşitli aktivitelerde bulunur. (Sürecek)

Editör: TE Bilişim