Ahmet Sümbül Yazı Dizisi (39)
Sur'da Ziya Gökalp mahallesinin yanı sıra, İskender Paşa mahallesinde bulunanbir çok anıtsal yapı da ya terk edilmiş, ya da tahrip edilmiş durumda. Terk edilen yapıların büyük bir kısmı çökmüş, bazılarının sadece duvarları ya da sütunları ayakta kalabilmiş günümüze kadar.
Anıtsal yapı kendi kaderine terk edilmiş
DİYARBAKIR - Ziya Gökalp mahallesi Dörtler sokak No: 1'de yer alan ve kesme bazalt taştan zemin + 1 kat olarak inşa edilen anıtsal konut terk edilmiş ve yapının üst örtüsü tamamen yıkılmıştır. Konutun yuvarlak kemerli giriş kapısı, moloz taşlarla doldurulmuş, üst örtüsü betonla kaplanmış, mekanların iç kısmı ve dış cepheleri sıvanmıştır. Avlulu ve kare planlı bir yapıya sahip olan konutun güneye bakan cephesinde, zemin katında kare formlu pencere açıklıkları; üst kısmında ise yuvarlak kemerli derin pencere açıklıkları yer almaktadır. Konutun üst örtüsü ahşap hatıllı ve düz damlıdır.
Geleneksel sivil mimari örneği
Lale sokak No: 29'da yer alan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Konutun güney kanadı zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Geleneksel Diyarbakır sivil mimari özelliği yansıtmaktadır. Yapıda betonarme eklentiler mevcuttur. Cumba kısmı yıktırılarak kesme taşlarla örülmüştür. Yuvarlak kemerli açıklıktan avluya geçilmektedir. Avlu ikiye bölünmüştür. İkiye bölünmüş avlunun güney kanadına, dikdörtgen formlu bir açıklıktan girilmektedir.
Eyvan kısmı betonla kapatılmış
Zemin katta yer alan eyvan kısmı betonla kapatılarak mekan haline getirilmiştir. Eyvanın sütun kısmı dışardan belli olmakla birlikte iç kısımda daha belirgindir. İçinde sivri kemerli ahşapla kapatılmış bir niş yer almaktadır. Birinci kata bazalt taştan yapılmış basamaklarla çıkılmaktadır. Güneyde bulunan kısımda, sonradan yapılmış betonarme bir eklenti mevcuttur. Ana girişten sonra girilen bahçenin doğusunda, bodrum katı yer almaktadır. Dikdörtgen formlu kapı ve pencere açıklıkları bulunan bodrum katı kemerlerle ayrılmıştır.
Yuvarlak kemerli kapı
Bodrumun girişinin ardında, sol tarafta yuvarlak kemerli kapı açıklığından sonra ikinci bir bodrum daha yer almaktadır. Üst örtüsü ahşap hatıllı olan bu kısımda yuvarlak kemerlerle birbirinden ayrılmıştır. Tek bir mekanın yer aldığı zemin kata, basamaklarla çıkılmaktadır. Bu mekanın pencereleri ve kapısı yuvarlak kemerlidir. Mekanın içinde ahşapla kapatılan derin nişler yer almaktadır. Kuzeyinde sonradan eklenmiş tek katlı betonarme bir yapı bulunmaktadır. Zemini betonla kaplanan yapının bir kuyusu mevcuttur.
Oldukça tahrip edilen anıtsal yapı
Ziya Gökalp mahallesiKapulu sokak No: 3'te yer alan bu yapı, dikdörtgen planlı avlunun etrafına konumlanan güney ve kuzey kanatlardan oluşmaktadır. Kuzey cephesi zemin + 1 katlıdır. Yapıda kesme bazalt taş kullanılmıştır. Yapı oldukça tahrip olmuştur. Yapının dış mekan duvarları boyanmıştır. Beton eklentiler mevcuttur. Eyvanın içindeki havuz betonla kapatılmıştır. Güney kanatta iki gözlü, sivri kemerli bir eyvan yapısı bulunmaktadır. Eyvanın solunda avluda girişi bulunan küçük bir mekan mevcuttur.
Lale motifleri mevcut
Eyvan kemerleri üzerinde bir sıra cas bezemeyle lale motifi görülmektedir. Kuzey kanadın zemin katta doğu ve batıdan birer girişi bulunan iki adet mekan bulunmaktadır. Bu mekanlar, beş adet küçük pencere açıklığına sahiptir. Birinci kata çıkış kesme bazalt taş merdivenlerle sağlanmaktadır.Birinci kat eyvanı kapatılmış ve burada küçük bir kapı açılmıştır. Bu giriş holünün sağında ve solunda iki mekan bulunmaktadır. Sağdaki mekan duvarları ve üç adet dikdörtgen ferforjeli pencere açıklığı orijinal dokusunu korumuştur.
Bakımsız haldeki anıtsal yapı
Ziya Gökalp mahallesi Tahtalı Kestel sokak No: 1'de yer alan yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Güneyde zemin + 1 katlı, doğuda, bodrum + zemin 1 katlı, batıda ise zemin kattan oluşmaktadır. Oldukça bakımsız olan yapıya betonarme eklentiler yapılmış, duvarlar boyanmış ve sıvalar dökülmüştür. Yuvarlak kapı girişinin üzerinde iki konsola oturan saçak kısmı yer almaktadır. Yapıya girişten sonra güney kanat zemin katında yuvarlak kemerli girişi ve dilimli kemerli alınlık içerisine alınmış pencereleri bulunan, üst örtüsü ahşap hatıllı bir mekan ile solunda dilimli kemerli bir girişi olan bir mekan daha yer almaktadır.
Kesme taştan basamaklar
Birinci katına doğudan giriş sağlanan kesme taş basamaklarla geçiş sağlanmaktadır. Bu mekanın pencereleri dilimli kemerli olup iç kısmında derin nişler yer almaktadır.Üst örtüsü ahşap hatıllı düz damlıdır. Doğu kanadın merdiven basamaklarının altında bir bodrum yer almaktadır. Zemin katında solda yer alan eyvanın ön cephesi sonradan kapatılarak mekan haline getirilmiştir. Sağdaki mekana geçiş veren yuvarlak kemerin sağ ve sol tarafında derin nişler yer almaktadır. Bu kısmın sağında küçük bir mekan bulunmaktadır.
Avludaki havuz toprakla doldurulmuş
Eyvanın gerisinden, basamaklarla birinci kata çıkılmaktadır. Bu katın pencere alınlıkları dilimli kemerlidir. Üst örtüsü ahşap hatıllıdır. Batı kanatta yer alan eyvan kısmı sonradan kapatılarak mekan haline getirilmiştir. Hemen sağından basamaklarla yukarıya çıkılmaktadır. Muhtemelen bu kısımda yer alan mekan daha sonra yıkılmıştır. Avlunun ortasında toprakla doldurulmuş kare planlı bir havuz yer almaktadır. Avlu kesme bazalt taş döşelidir.
Sadece duvarlar özgünlüğünü korumakta
İskender Paşa mahallesi, 1. Sokak No: 1'de yer alan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan imal edilmiş, batı kanadı zemin + 1 katlıdır. Güney ve batı cephe duvarları özgünlüğünü korumaktadır. Betonarme eklentiler yer almaktadır. Duvarlar boyanmış, sıvalarda dökülmeler görülmektedir. Yapı bakımsız kalmıştır. Giriş kapısının üstünde konsollara oturan saçaklık kısmı bulunmaktadır. Yuvarlak kemerli kapı açıklığından kesme bazalt taş döşeli avluya geçilmektedir. Avlunun ortasında dikdörtgen planlı oval formlu bir havuzu bulunmaktadır.
Siyah - beyaz taştan inşa edilmiş
Avlunun güneyinde, harabe olan yapının sadece kuzeye bakan taşıyıcı ayaklarının bir kısmı ayakta kalabilmiştir. Bu kısım siyah beyaz taştan inşa edilmiştir. Gerisinde betonarme bir mekanın kalıntıları yer almaktadır. Batı kanadında zemin katta, iki sütun üzerinde sivri kemerli ayaklara oturan ev kısmı ile eyvanın sağında dikdörtgen pencere açıklıklı bir mekan yer almaktadır. Eyvanda nişler görülmektedir. Sağ taraftaki mekanın hemen yanından betonarme bir merdivenle üst kata çıkılmaktadır. Bu katta yer alan mekanların dilimli kemerli niş içerisine alınmış pencere açıklıkları bulunmaktadır.
Diyarbakır ev mimarisine güzel bir örnek
İskender Paşa mahallesi No: 3-5'te yer alan yapının batısında zemin + 1 kat yer almaktadır. Bu yapının üst katına, betonarme olan mekanın doğusundan basamaklarla çıkılmaktadır. Bu katta, biri mutfak olmak üzere 4 mekan yer almaktadır. Yapı, yakın zamanda inşa edilmesine rağmen Diyarbakır geleneksel ev mimarisine güzel bir örnek teşkil etmesi bakımından önem arz etmektedir. Betonarme eklentilerin yer aldığı yapının mekanları boyanmıştır.
Avlusu kesme bazalt taştan döşenmiş
Basık kemerli kapı girişinden, kemerlerle ayrılmış eyvan kısmına geçilmektedir. Eyvan kemerinin iki yanında ve gerisinde derin nişler yer almaktadır. Batısında alt kata kesme bazalt taştan inşa edilmiş yuvarlak kemerli pencereleri olan kısım ile birinci katı betonarme olarak inşa edilmiş bir mekan yer almaktadır. Doğu kısmına basamaklarla çıkılan konutun bu kısmında betonarme olarak yapılmış üç mekan ve bir mutfak yapısı bulunmaktadır. Merdivenin alt kısmında bir tuvalet yapısı yer almakta, merdivenin trabzanlarıferforjelidir. Yapının üst örtüleri ahşap hatıllıdır. Avlu kesme bazalt taştan inşa edilmiş.
Bakımsız bırakılan sivil mimari örneği yapı
İskender Paşa mahallesi Palu sokak No: 5'de yer alan bu yapı "L" planlı olarak bazalt taştan inşa edilmiştir. Avlunun güneyinde ve doğusunda bodrum + zemin kattan oluşmaktadır.Diyarbakır geleneksel sivil mimarisinin güzel örneklerinden birini teşkil etmektedir. Yapı oldukça bakımsız bırakılmış, tavan ve duvar kısımlarında çatlamalar ve dökülmeler görülmektedir. Yapıya giriş yuvarlak kemerli bir kapıdan sağlanmaktadır.
Taş döşeli havuza sahip
Giriş kapısının üzerinde yazıt ve üst kısmında bir sancak yer almaktadır. Avlu, kesme bazalt taştan döşeli ve ortasında dikdörtgen bir havuzu yer almaktadır. "L" planlı avlunun güney cephesinin bodrum katına geçiş, güneybatı taraftan zemin kata çıkan basamakların alt kısmından sağlanmaktadır. Zemin katta, avluya bakan dört adet yuvarlak kemerli ve dışarıya bakan üç adet pencereye sahip bir mekan bulunmaktadır.
Mekanın duvarında üç adet derin niş yer almaktadır. Üst örtüsü ahşap kirişlidir. Doğu kanadın zemin katına, kesme bazalt taştan basamaklarla çıkılmaktadır. Bu katta, sivri kemerli bir eyvan ve eyvanın sağında ve solunda yuvarlak kemerli pencere açıklıklarına sahip iki mekan yer almaktadır. Soldaki mekana geçiş, kuzeydoğuda basamaklarla sağlanmaktadır. Mekanın, yuvarlak kemerli dört pencere açıklığı bulunmaktadır. Bu mekanın alt kısmında yuvarlak kemerli bir mekan yer almaktadır.
Bakımsız ve boş anıtsal yapı
İskender Paşa mahallesi Küçük Akar sokak No: 9'da yer alan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş ve avlunun güneyinde tek kattan oluşmaktadır. Mah. Küçük Akar Sok. No: 9 Yapı, bakımsız ve boştur. Sadece güney kanatta özgün doku korunmuştur. Yapı mekanlarının üst örtüleri çökmüş ve mekan içleri toprakla dolmuştur. Avlunun kuzey kanadına iki katlı betorname bir yapı eklenmiştir. Yapı avlusuna basık kemerli bir kapıdan girilmektedir.
Orijinal dokusu sadece tek bir kanatta korunmuş
Avlu zemini, bazalt taşla döşeli ve içinde küçük bir havuzu mevcutur. Yapının orijinal dokusu sadece güney kanatta korunabilmiştir. Diğer kanatlar yıkılmış ve yerine betonarme birimler yapılmıştır. Güney kanatta bursa kemerli, iki gözlü bir eyvan ve eyvanın iki yanında birer mekan yer almaktadır. Eyvanın bir gözü kapatılarak mekana dönüştürülmüştür. Mekanların avluya bakan yuvarlak kemerli ahşap kanatlı pencereleri bulunmaktadır. (Sürecek)