Güneydoğu Ekspres Diyarbakır - Zerzevan Kalesi’nde restorasyon ve kazı çalışmaları için Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan izin alan Dicle Üniversitesi (DÜ) Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi ve Kazı Başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun, gazetemiz Köşe Yazarı Recep Yılmaz’a verdiği röportajda, yeni başlayan çalışmaların ulusal ve uluslararası alanda büyük yankı uyandırdığını ve çok sayıda turistin buraya geldiğini söyledi.
Gazetemiz Köşe Yazarı Recep Yılmaz, Zerzevan Kalesi Kazı Başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun ile yine tarihi bir mekan olan Sülüklü Han’da keyifli ve tarihi kale ile ilgili önemli bir röportaj gerçekleştirdi.
-Hocam öncelikle sizi tanıyalım?
1980’de Ankara’da doğdum. 1997 yılında Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Lisans eğitimine başladım. 2004 yılında Yüksek Lisans, 2011 yılında Doktoramı Ankara Üniversitesi’nde tamamladım. 2005 yılında Diyarbakır Dicle Üniversitesi’nde Araştırma Görevlisi olarak göreve başladım. Halen Dicle Üniversitesinde Doçent olarak görev yapmaktayım.
-Zerzevan Kalesi ve çevresinin bulunması, sizin katkılarınızla oldu. Ama sizin ağzınızdan duymak istiyorum?
* Zerzevan Kalesi’nde ilk defa kazı ve restorasyon çalışmaları, alan terk edildikten tam 1400 yıl sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izinleri ile tarafımın başkanlığında başladı. Yeni başlayan çalışmalar ulusal ve uluslararası alanda büyük yankı uyandırmış ve Zerzevan Kalesi şu anda yerli ve yabancı turistlerin yoğun ziyaret ettiği bir yer haline gelmiştir.
-Sevgili Aytaç Coşkun hocam bulduklarınız içinde tarihte ilk olanlar var mıdır?
*Zerzevan Kalesi’nde dünyada bulunmuş son Mithras Tapınağı ortaya çıkarılmıştır. Bu yapı Roma’nın doğu sınırındaki tek tapınaktır. Dünyanın en iyi korunmuş günümüze kadar gelen Mithras Tapınağı. Diyarbakır, bölgemiz ve ülkemiz tanıtımı ve turizmi açısından son derece önemlidir. Ayrıca son zamanlarda bulduğumuz 3 bin yıllık bir Asur mührü ve beraberinde ortaya çıkan diğer eserler de yerleşimin tarihini 1200 yıl geriye götürmüş, ilimiz ve bölge tarihini değiştirmiştir.
-Diğer yerlerdeki diğer eserlerden farkları ve özellikleri nelerdir?
*Her yıl yeni bilgilere ulaşıyor bölgenin bilinmeyen tarihine önemli katkılarda bulunuyoruz. 1200 metre uzunluğunda, 12-15 metre yüksekliğinde surlarla çevrelenmiş yerleşimde kamu yapılarının bulunduğu güney alanda, gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, arsenal, kaya sunağı gibi mimari yapılar yer almaktadır.
Kuzeyinde ise cadde-sokaklar, konutlar, ayrıca konutların bulunduğu alanda aynı zamanda su sarnıçları, yeraltı kilisesi, yeraltı sığınağı, Mithras Tapınağı, henüz işlevi belirlenemeyen birçok yapı da tespit edilmiştir.
Surların dışında da yerleşime su sağlayan kanallar, sunu çanakları ve taş ocakları; nekropol alanında ise kaya mezarları ve tonozlu mezarlar bulunmaktadır. Bu yönüyle dünyanın en iyi korunmuş askeri yerleşimi Zerzevan Kalesi’dir.
Roma’nın sınır garnizonu Zerzevan Kalesi
-Bu yapılar hangi tarihte, niçin ve hangi amaçla yapılmış?
*Roma’nın sınır garnizonu olan Zerzevan Kalesi tarihi Asur Dönemi’ne (MÖ 882-611) kadar gitmektedir. Roma Dönemi’ne MS. 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edilmiş, 400 yıl boyunca 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanılmıştır.
Antik yol güzergahında bulunan askeri yerleşim konumu itibariyle bütün vadiye hakim antik ticaret yolu üzerinde, geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir Roma sınır garnizonudur ve Roma-Sasani arasındaki büyük mücadelelere sahne olmuştur.
-Bu tarihi yapıların kendilerine özgü farklılıkları var mıdır?
*Savunma-su sistemi ve yerleşim mimarisi kendine has özellikleri bünyesinde barındırmaktadır. Özellikle günümüze kadar çok iyi korunmuş olması ve Mithras Tapınağı’nın burada yer alması Zerzevan Kalesi’ni diğerlerinden farklı özel bir konuma yerleştirmektedir.
-Her şeyden önce bu bölgenin seçilmesinin özel bir neden var mıdır?
*Bölge, Roma-Sasani sınırında yer alması ve konumu nedeniyle tamamen stratejik bir öneme sahiptir. Askeri yerleşim doğudan batıya geçişlerde mutlaka kullanılması gereken yolun hemen yanında yer alıyor.
-Onca yıl öncesinde yapılmasına karşın ki o dönemde teknolojinin esamesi okunmazken, göz kamaştıran işçilik var sizce çok mu abartıyorum?
*Zerzevan Kalesi, Roma mimarisi ve mühendisliğinin en gelişmiş örneklerinden birisi ve dönemin teknolojisinin sonuna kadar kullanıldığı bir yerleşimdir.
Her yıl yeni bir gizem ortaya çıkıyor
-Yapılar bana gizemlerle dolu eserler olarak geldi. Siz ne dersiniz?
*Yapılar, gizli geçitler, özellikle Mithras Tapınağı; gizemli bir garnizonu bize sunuyor. Her yıl yeni bir gizem ortaya çıkıyor, ayrıca bilinmeyenlere önemli katkılarda bulunuluyor.
-Zerzevan Kalesi’nin özelinde Diyarbekir genelinde dünya için yeri ve önemi nedir?
*Zerzevan Kalesi dünyanın en iyi korunmuş Roma sınır garnizonudur. Ayrıca Mithras Tapınağı gibi özel bir kült alanına sahiptir. Yapılan çalışmalar Diyarbakır ve bölgenin tarihini değiştirmiş, bölge turizmine de önemli katkılarda bulunmuştur.
-Zerzevan Kalesi ile Göbekli Tepe arasındaki farklı ve benzer yönleri kısaca anlatır mısınız?
*Her iki yer dönem açısından birbirinden tamamen farklıdır. Göbekli Tepe ve Zerzevan Kalesi yapılan çalışmaların sonuçları ile ait olduğu dönemlere damga vurmuş alanlardır. Bu nedenle ayrı değerlendirmek gerekiyor.
-Sayın hocam ayrıca, Mithras ve gizemini bize anlatır mısın?
*Dünyada bulunmuş son Mithras Tapınağı ve Roma’nın doğu sınırındaki tek tapınak Zerzevan Kalesi’ndedir. Dünyanın en iyi korunmuş Mithras alanıdır. Pers kökenli olan tanrı Mithras “anlaşma ve dostluk” kavramlarının tanrısıdır, “aracılık eden” anlamına gelir. Öğretisi dünyanın yaratılışı üzerinedir ve evreni kontrol eden tanrı olarak da bilinir.
Mithras güneş tanrısıdır ve kültü güneş tapınmaya dayanır. Ayrıca ışığın, savaşın, adaletin ve inancın da simgesidir. Mithras dini Romanın egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler, tüccarlar, aristokratlar arasında oldukça yaygındır.
Dinsel törenler yeraltında tapınaklarda gizlidir ve tamamen dışarıya kapalıdır, bir gizem dinidir. Törenler yeraltında tapınaklarda gerçekleştirilmektedir.
-Bir de daha elli yıl sürer bu tarihi kompleksin tamamen ortaya çıkması. Yani?
*Kazı ve restorasyon çalışmaları büyük bir titizlikle devam ediyor. 2 yıl içinde Zerzevan Kalesi’nin tamamen turizme açılması planlanmaktadır. Fakat alanın tümünün kazılması uzun yıllar sürecektir.
