Ahmet SÜMBÜL/ Yazı Dizisi (13)
DİYARBAKIR'IN anıtsal değerleri içinde yer alan ve Cumhuriyet dönemini yansıtan yapılara en güzel örnek eğitim kurumlarıdır. Cumhuriyet döneminin mimarisini yansıtan ve korunması gereken bu anıtsal değerdeki yapıların en başında Ziya Gökalp İlköğretim Okulu ve Lisesi ile Endüstri Meslek Lisesi gelmektedir.
Ziya Gökalp İlköğretim Okulu
Cami-i Kebir mahallesinde bulunan ve anıtsal değerde tescil edilen Ziya Gökalp İlköğretim Okulu, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiş, bodrum + zemin + 1 kattan oluşmakta. Batı ve güney kanattan iki girişi bulunan yapı, yapıldığı 1912 yılından günümüze kadar orijinal dokusunu korumuş sayılı kültürel varlıklardandır.
İhtişamlı bir görünüme sahip
Dikdörtgen formlu kapıdan, enine dikdörtgen planlı, zemini düzgün kesme bazalt taş döşeli avluya geçiş sağlanmaktadır. Batı kanadında yer alan bodrum katının yuvarlak kemerli, demir parmaklıklı pencere açıklıkları bulunmaktadır. Zemin kata basamaklarla çıkılmaktadır. Oldukça ihtişamlı bir görünüme sahip olan ve silmelerle kademeli olarak yapılmış batıdaki giriş
kapısının üst kısmı, üçgenimsi bir şeklinde sonlandırılmıştır.
Kat planları aynı şekilde inşa edilmiş
Kapının yuvarlak kemerli giriş eyvanından, ortada yer alan koridor kısmına geçilmektedir. Koridorun etrafında derslik olarak kullanılan mekanlar sıralanmıştır. Koridorun ortasında yer alan bir merdiven yapısıyla yapının birinci katına çıkılmaktadır. Birinci kat, zemin katın planını tekrarlar niteliktedir. Yapının avluya bakan dış cephe duvarlarında, yuvarlak kemerli niş içerisine alınmış, pencere açıklıkları bulunmaktadır.
Ziya Gökalp Lisesi
Yenişehir ilçesinde bulunan Ziya Gökalp Lisesi, kentin en eski lisesidir. Osmanlı imparatorluğunun son dönemlerinde ortaöğretim kurumlarının yeniden yapılandığı 1890'lı yıllarda Vali Hasan Paşa tarafından Fiskaya’da temeli atılan Ziya Gökalp Lisesi, Diyarbekir idadisi adı altında 1893'te öğretime başlamıştır.1945–1946 yıllarında yapımına başlanan 1948–1949 yıllarında öğretime geçen bugünkü okul binasının tamamlanmasıyla şimdiki yerine taşınmıştır. O yıllarda okulun adı Diyarbakır Lisesi olarak geçmekte idi. 1953 yılında Ziya Gökalp Lisesi adını aldı.
Her koridorun sonunda bahçeye açılan kapılar
Yapı etrafı duvarla çevrilmiş geniş bir bahçeye konumlandırılmıştır. Ana giriş batıdan verilmiş olup küçük bir merdivenle bahçeye inilmektedir. Bahçeden kolonlar üzerine oturtulan saçaklı düz basit bir kapıyla yapı içerisine geçilir. Yapı zemin katı, üst kata geçiş veren merdivenlerin bulunduğu geniş bir mekanla kesişen Z planlı koridorlardan oluşmaktadır. Koridorların bir yanında derslik ve idareci odaları olarak kullanılan mekanlar diğer bir yanında ise bahçeye açılan pencereler vardır. Her koridorun sonuna bahçeye açılan kapılar açılmıştır.
Endüstri Meslek Lisesi (Genel)
1955 yılında Sanat Enstitüsü olarak adlandırılan okulun adı daha sonra Endüstri Meslek Lisesi olarak değişmiştir. Anıtsal değerde olan bu okul 12 dönüm arsa üzerinde ve 5 ayrı blok olarak yapılmıştır. Yenişehir Elazığ caddesi üzerinde bulunana alanda kompleks bir yapı olarak yer almaktadır. Kuzey-güney doğrultuda olan betonarme yapılar zemin + 1 kat olarak inşa edilmiştir.
3 blok ve lojman aynı kompleks içinde
Etrafı duvarlarla çevrili büyük bir bahçe içerisine alınmış olup arka arkaya güneye doğru sıralanan A Blok, C Blok, D Blok, ve bahçenin kuzeydoğu köşesinde bulunan lojman olarak yapılan yapılardan oluşmaktadır. Yakın zamanda bu bloklara ek olarak bahçenin güneyine E Blok ve bahçe ana kapısının önünde danışma binası yapılmıştır. A Blok en büyük bölümünü oluşturur. İdari işlerin yapıldığı ve dersliklerin bulunduğu bir yapıdır.
Endüstri Meslek Lisesi (A Blok)
Etrafı duvarla çevrili bir bahçe içerisinde yer alan yapı, kuzey -güney doğrultuda dikdörtgen planlı ve zemin + 1 katlı olarak inşa edilmiştir. Su basman seviyesine kadar dış duvarlar bazalt taştan yapılmıştır. İki iç avlusu bulunmaktadır. Yapılarda duvar kalınlıkları değişmekle beraber genel olarak dış duvar kalınlıkları 50-60 cm. ara duvarlarda 10-20-30 cm. olarak kullanılmıştır. Yapıya kuzey ve güney köşelerden basit büyük bir kapıdan girilmektedir.
Yapı iç kısmında uzun bir koridorun sol yanında derslikler, Makine Teknolojisi Atölyesi, diğer bir yanında ise, dışa açılan pencereler bulunmaktadır. Yapının birinci katı, zemin kat planın tekrarlar niteliktedir. Dış duvarlardaki pencerelerde genel olarak bazalt söveler yapılmıştır. Yapıda yer döşemesi olarak bazalt, mozaik ve beton kullanılmıştır. Çatı, ahşap kırma çatı sistemiyle örülmüştür. Bahçede, yapının önünde dikdörtgen formlu betonarme bir havuz yer almaktadır.
Endüstri Meslek Lisesi (C Blok)
A bloğun güneyinde yer alan yapı "U" planlı olup zemin + 1 kat olarak inşa edilmiştir. Su basman seviyesine kadar dış duvarlar bazalt taştan yapılmıştır. Dış duvarlardaki pencerelerde genel olarak bazalt söveler yapılmıştır. Yapıda yer döşemesi olarak bazalt ,mozaik,beton kullanılmıştır. Çatı ahşap kırma çatı sistemiyle örülmüştür.
Üst ve zemin kat aynı planda inşa edilmiş
Yapıya giriş biri batıda bulunan büyük bir kapıdan, diğeri ise doğuda bulunan iki kapıdan sağlanmaktadır. Yapının iç kısmında, uzun bir koridorun bir yanına pencereler açılmış diğer bir yanına ise derslikler sıralanmıştır. Koridorun ortasında, üst kata çıkışın sağlandığı merdivenler bulunmaktadır. Zemin katın bir bölümü Kagir atölyesi olarak kullanılmaktadır. Üst kat planı, zemin kat planını tekrarlar niteliktedir.
Endüstri Meslek Lisesi (D Blok)
Yapı C bloğun güneyinde yer almaktadır. Zemin + 1 katlı olan yapının su basman seviyesine kadar dış duvarları bazalt taştan yapılmıştır. Dış duvarlardaki pencerelerde genel olarak bazalt söveler yapılmıştır. Yapıda yer döşemesi olarak bazalt, mozaik, beton kullanılmıştır. Çatı ahşap kırma çatı sistemiyle örülmüştür.
Yapının girişi, küçük bir merdivenle batıdan sağlanmaktadır. Giriş kısmı, elektrik-elektronik ve bilgisayar bölümü olarak kullanılmaktadır. Yapının zemin kat ve üst katında büyük mekanlar bulunmaktadır. Zemin kat elektrik-elektronik atölyesi, 1. kat ise bilgisayar atölyesi olarak kullanılmaktadır. Yapının bahçesinde yeni yapılan E blok ve danışman binası bulunmaktadır.
Endüstri Meslek Lisesi (Lojman)
Yapı, bahçenin kuzeydoğu köşesinden yer almakta olup tek katlıdır. Su basman seviyesine kadar dış duvarlar bazalt taştan yapılmıştır. Dış duvarlardaki pencerelerde genel olarak beton sövelidir. Lojman yapısı tek katlı ve kırma çatılıdır. Su basman seviyesine kadar bazalt taştan yapılmış olup dış cephesi sıvalı ve boyalıdır. Dış cephedeki pencerelerine korkuluklar yer alır. Yapıda yer döşemesi olarak bazalt ,mozaik, beton kullanılmıştır.
Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu
Elazığ caddesi üzerinde bulunan yapıda 1968 yılında eğitime başlanmıştır. Betonarme olan yapı doğu - batı uzantılı olup Z planlı olarak, bodrum + zemin + 1 katlı inşa edilmiştir. Üst örtüsü içerden betonarme dış kısımdan beşik çatılıdır. Yapının zemini ise beton mozaikten yapılmıştır. Cumhuriyet dönemine ait korumaya alınması gereken kültür varlıklarından sayılan yapı, etrafı duvarla çevrili bahçe içinde bulunmaktadır.
Yapı iki kattan oluşmaktadır
Yapıya, kuzeyden üzeri saçaklı düz basit bir kapıdan girilmektedir. Yapı zemin katı üst kata geçiş veren merdivenlerin bulunduğu geniş bir mekanla kesişen Z planlı koridorlardan oluşmaktadır. Koridorların bir yanında derslik ve idareci odaları olarak kullanılan mekanlar diğer bir yanında ise bahçeye açılan pencereler vardır. Üst kat planı zemin kat planın tekrarlar niteliktedir. Yapı mekan pencereleri geniş basit dikdörtgen formdadır. Kazan dairesi olarak kullanılan bodrum katına, zemin kat koridorunun sonunda bulunan küçük bir merdivenle inilmektedir. (Sürecek)
