Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (17)
DİYARBAKIR’IN anıtsal kompleksleri içinde yer alan karayolları yapı grubu, Valilik Binası, Tarım İl Müdürlüğü, Tekel Müdürlük Binası gibi dönemin özellikli yapılarının yer aldığı alandadır. Biri Anıt Park'ın karşısında diğeri Büyükalpcaddesi’nde olmak üzere iki ayrı girişi mevcuttur. Dört yönü ana yollarla çevrili bu geniş bölgenin kapladığı alan, yaklaşık 75.000 metrekaredir.
Yapı grubu; İdare, Saymanlık, Tesisler şefliği, Atölyeler, Sosyal Tesisler (yemekhane, kantin, doktorluk, spor salonu), Lojmanlar, Misafirhane, toplantı Salonu, otoparklar, spor kulübü, dinlenme ve çocuk oyun alanlarından oluşur. Batıdaki ana girişten ulaşılan ve bugün yapılan ek yeni yapı ile birlikte kullanılan idare binası 1952 yılında yapılmış,1979 yılındaki ek bina ile birleştirilmiştir.
Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü Lojmanları Kuzey-güney doğrultuda uzanan, yan yana 11 lojmandan oluşan ve betonarme olarak tek katlı inşa edilen yapının üst örtüsü kiremit çatılıdır. Yapının köşe kısımlarında bazalt taş kullanılmıştır.
Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü
Anıt Parkı’nın kuzeyinde parkın karşısında yer alan yapı, etrafı duvarla çevrili iki kapılı 75.000 metrekarelik büyük bir bahçenin içinde yer almaktadır. Doğu-batı doğrultulu ve planlı olan yapı, bodrum+zemin+1 kattan inşa edilmiştir. Su basman seviyesine kadar bazalt taşla döşenen yapının çatıya kadar olan kısmı yığma tekniği ile yapılmıştır. Yapının üst örtüsünün iç kısmı betonarme, dış kısmı ise kiremit çatılıdır. Yapı girişine güneyden, kalker taşından yapılma küçük bir merdivenle çıkılmaktadır. Çift kapılı girişten, zemin kata giriş sağlanmaktadır. Zemin katta bulunan geniş salonun batısında bodrum kata ve birinci kat geçiş veren merdivenler bulunmaktadır. Bodrum katta bir salon ve bir koridor bulunmaktadır. Koridorun her iki yanında dışa açılan kare formlu küçük pencereleri bulunan mekanlar sıralanmıştır.
DSİ Yapı Grubu
Şehitlik mahallesinde bulunan bu yapı, Urfakapı’dan ilk sur dışına açıldığı yılların takibinde geniş bir alana yayılarak inşa edilmiş bir yapı grubudur. Bu yönde ilk olarak yapılan (1935) Gar Binası’na giden yolun her iki tarafına inşa edilmiş dönem özellikli yapılardandır. Cumhuriyet Dönemi’ne ait olan yapı, korumaya alınması gerekli kültür varlığı özelliği taşımaktadır. Biri İstasyon caddesinde, diğeri bunu dik kesen ve güneyden Şehitlik Mezarlığına kadar ulaşan caddeden olmak üzere iki girişi bulunmaktadır. İstasyon caddesindeki giriş, sadece idare binasına yöneliktir. Yaklaşık 30 dönümlük alana yayılmış Diyarbakır Devlet Su İşleri; yemekhane, lokal, berber, sağlık merkezi, sportif aktiviteler, eğitim merkezi, makina ikmal ambarları, misafirhane ve toplantı salonundan oluşmaktadır. Yapılar alan içerisine gruplandırılarak yerleştirilmiş, yaya yolları ile bağlantıları sağlanmıştır.
65 yaşında anıtsal yapı
1954 yılında yapılan DSİ İdare Binası, bodrum + üç kattan oluşmaktadır. Su basman kotu ile bodrum cephesinin bir kısmı, dönem özelliklerini gösteren diğer yapılarda olduğu gibi bazalt örgülüdür. Geniş saçaklı yapının taş örgülü bölümünün dışında, tüm yüzeyleri sıvalı ve badanalıdır. Modüller düzende tekrar eden pencereler dikeyde ve yatayda çıkıntılı dişler içine alınmıştır. İdare Binası’na bağlı birkaç yapı ile üç katlı lojman yapıları aynı zaman aralığında yapılmıştır. Yapı günümüzde orijinal işlevini sürdürmektedir.
DSİ 101. Şube Müdürlüğü
Yapı, etrafı duvarla çevrili büyük bir bahçe içine konumlandırılmıştır. Doğu-batı doğrultuda uzana yapı dikdörtgen planlı ve bodrum + zemin + 2 katlıdır. Üst örtüsü kiremit çatılı olan yapının su basman seviyesine kadar kesme bazalt taşla yapılmış, çatıya kadar olan kısım ise betonarmedir. Cumhuriyet Dönemine ait olan yapı, korumaya alınması gerekli kültür varlığıdır.
Yapının giriş kısmına, küçük bir merdivenle çıkılmaktadır. Üzeri saçaklı düz bir kapıyla zemin kat koridoruna giriş sağlanmaktadır. Zemin kat koridorunun her iki yanında mekanlar sıralanmıştır. Mekanların dışa açılan dikdörtgen formunda pencereleri bulunmaktadır. Koridorda; ana kapının karşısına denk gelen, güney yönündeki arka bahçeye açılan bir kapı ile üst ve bodrum katlarına geçiş veren merdivenler yer almaktadır. 1. ve 2. kat planı zemin kat planını tekrarlamaktadır.
Devlet Demir Yolları
Erken Cumhuriyet yıllarında kurulan, ülke bütünlüğünün sağlanması ve ekonomik kalkınmanın gerçekleşmesi için demiryolu yatırımlarına ağırlık verilmiştir.Ana güzergahlar arasına, Ergani’deki bakır madenlerine kadar giden bu demiryolu hattına, “Bakır Hattı” olarak adlandırılan Adana-Fevzipaşa-Diyarbakır hattı da eklenmiştir. Hattın inşası 1927-1935 yılları arasında yapılmıştır. Halen özgün işlevini devam ettiren ve 1935 yılında hizmete giren Diyarbakır Gar Müdürlüğü Binası ile hat üzerinde ulusal mimari üslupla yapılan sade istasyon binaları bu dönemde yapılmıştır. Cumhuriyet dönemine tarihlenen bu anıtsal yapı, korumaya alınması gerekli kültür varlığı statüsündedir.
Kompleks bir yapıyı kaplamaktadır
Büyük bir alanı kaplayan istasyon meydanındaki betonarme yapılar, demir raylarının doğusunda yer almaktadır. Raylara yakın yerlerde hizmet binaları, arka kısımda ise lojmanlar bulunmaktadır. Alan içerisinde Gar binası 11 lojman, Gar İşçi odası, Haberleşme Şefliği, Kısım Şefliği, Su Deposu, Revizyon Binası, Lokomotif depo binası, olarak adlandırılan yapılar yer almaktadır. Bu yapıların su basman seviyesine kadar olan kısmı bazalt taş, çatıya kadar olan kısım ise betonarme olarak inşa edilmiştir.
Gar Binası
Devlet Demiryolu Gar Binası olarak kullanılan yapı, erken Cumhuriyet dönemi yapılarındandır. Kesme bazalt taştan inşa edilen yapı, bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapı kuzey-güney doğrultuda uzanmaktadır. Dikdörtgen planlı yapının orta kısmında fuaye bölümü yapılmıştır. Bu bölümün doğu ve batısında birer büyük kapı bulunmaktadır. Tepe pencereleriyle aydınlatılan fuaye, kuzey ve güney yönde geniş kapılı mekanlara sahiptir. Yapının tren yoluna bakan bekleme bölümünde, çelik ayaklara oturan sundurma kısmı mevcuttur. Yapının birinci katı lojman olarak kullanılmaktadır. Üst örtüsü betonarmedir.
Kısım Şefliği
Yapı bodrum+zemin+1 kattan oluşmaktadır. Kuzey-güney doğrultuda uzanan, dikdörtgen planlı yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Lojman binası olarak yapılan yapı, günümüzde Kısım şefliği olarak kullanılmaktadır. Bahçe içinde yer alan yapıya, doğudan açılan kapıdan giriş sağlanmaktadır. Yapının iç kısmı, dar bir koridor etrafına konumlanan mekanlardan oluşmaktadır. Mekanların dışa açılan basit formlu pencereleri bulunmaktadır. Yapı üst örtüsü; içerden beton, dıştan kiremit çatılıdır.
Hareket Kulesi
Anıtsal olan bu İki katlı olan yapı, betonarmeden inşa edilmiştir. Yapı günümüzde kullanılmamaktadır. Zemin kat küçük bir mekandan oluşur. Buradan kule terasına çıkılmaktadır. Teras, beton düz damla örtülüdür.
Lojman
Dikdörtgen planlı bir yapıdır. Kuzey-güney doğrultuda uzanmaktadır. Yapı, bodrum + zemin + 1 kat olarak inşa edilmiştir. Yapı lojman olarak kullanılmaktadır. İki daireli bir zemin kata sahip olan yapının daire girişleri farklı cephelerden verilmiştir. Birinci kata, zemin kat koridorundan bir merdivenle çıkılmaktadır. Birinci kat planı, zemin kat planını tekrarlar niteliktedir. Üst örtüsü, içten betonarme, dışardan ise kiremit çatıdır. Yapı bodrumuna bahçeden girilmektedir. Dikdörtgen planlı bodrumun, dışa açılan basit küçük pencereleri bulunmaktadır.
Lojman
Tek katlı olan yapı, dikdörtgen planlı ve kuzey-güney doğrultuda uzanmaktadır. Günümüzde lojman olarak kullanılmaktadır. Tek katlı olan yapıya, basit bir kapıdan giriş sağlanmaktadır. Bu kapı, sağ ve sol tarafında dört adet mekan bulunan bir koridora açılmaktadır. Bu mekanların, sokağa açılan basit formlu pencereleri bulunmaktadır. Yapının üst örtüsü içten betonarme, dıştan kiremit çatılıdır.
Lojman
Yapı tek katlı, dikdörtgen planlıdır. Kuzey-güney doğrultuda uzanan bir plan şemasına sahiptir. Bahçeli olan yapının zemin katına, küçük bir merdivenle çıkılmaktadır. Zemin katta 4 mekan yer alır. Mekanlar, bahçeye açılan basit formlu pencerelere sahiptir. Üst örtüsü, içerden betonarme , dışardan kiremit çatıdır. Bodrum katına, bahçeden küçük bir merdivenle girilmektedir. Bodrum katının, bahçeye açılan küçük pencereleri bulunmaktadır.
Lojman
Dikdörtgen planlı inşa edilen yapı, bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Lojman olarak kullanılmaktadır. Dikdörtgen planlı inşa edilen yapının birbirinden bağımsız olan, biri kuzeyde biri de güneyde yer alan iki girişi bulunmaktadır. Küçük bir merdivenle girişin sağlandığı yapının zemin katında, koridorun iki yanına dizilen ikişer mekan yer almaktadır. Bu mekanların, dışa açılan basit formlu pencereleri bulunmaktadır. Birinci kat planı, zemin kat planını tekrarlar niteliktedir.Yapının
dışa açılan pencereleri bulunan bodrum katının girişi bahçede yer almaktadır. Yapının üst örtüsü içerden betonarme, dışardan kiremit çatılıdır.
Lojman
Yapı, dikdörtgen planlı ve bodrum + zemin + 1 katlıdır. Kuzey-güney doğrultuda uzanmaktadır. Bahçeli olan yapının ana girişi batıdan verilmiştir. Yapı iki daire üzeri inşa edilmiştir. Zemin katındaki dairelerin, bahçeye açılan birer arka kapıları daha bulunmaktadır. Daireler dar bir koridor etrafına dizilen ikişer mekandan oluşmaktadır. Mekanlar, bahçeye açılan basit formlu pencereleri bulunmaktadır. Birinci kat planı, zemin katın tekrarı niteliğindedir. Dışa bakan pencereleri bulunan bodrum katına, bahçeden giriş sağlanmaktadır. Yapının üst örtüsü içerden betonarme, dışardan kiremit çatıdır.
Revizyon Binası
Tek katlı betonarme bir yapıdır. Yapıya batı taraftaki bir kapıdan girilmektedir. Kapıdan “L” planlı dar birkoridora geçilir. Koridorun her iki tarafında, dışa açılan basit formlu pencereleri bulunan mekanlar yer almaktadır. (Sürecek)
