Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (21)
DİYARBAKIR’DA birçok kişinin gördüğü ama anlam veremediği höyüklerin bazılarının tarihçesi Milattan Önce bin ile 3 bin yıl arasında tarihlendirilmektedir. Tümü 1. Derece Arkeolojik SİT alanı olarak tescillenen ve koruma altında bulunması gereken bu höyüklerin hiçbirisi korunmamakta ve tarihi eser kaçakçılarına davetiye çıkarmaktadır.
Doğanlı (Işkol) Köyü Osmanlı Mezarlığı
1. Derece Arkeolojik SİT alanında bulunan bu mezarlık, Diyarbakır ili merkeze bağlı Doğanlı Köyü Sungur Mezrası’nda, Sungurlu’dan Dicle’ye (Terkan) giden yolun 3. kilometresinde, yolun doğusunda bulunan Şeyh Muhammet Tepesi’nde yer almaktadır. Alan adını mezarlığın merkezinde yer alan, Şeyh Muhammet’in mezarından almaktadır. Şeyh Muhammed’de e ait mezarın çevresindeki tarihi mezarlardan toplanan mezar taşları ile oluşturulmuştur.
Mezarlık alanda Miladi 1792 tarihli mezarların yanı sıra tarihi okunamayan, ancak mezar formlarından hareketle daha eski olduğu düşünülen mezarlar da yer almaktadır. Mezarlık oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Farklı dönemlere ait mezarlar bulunduğu alanda, Osmanlı mezarları tahrip edilmiştir. Ayrıca kaçak kazı izlerine rastlanmaktadır.
Arkeologlardan Koruma Önerisi
İnsan ve doğa tahribatına açık durumda olan alandaki mezar taşlarının kırılarak başka alanlarda kullanılma tehlikesi söz konusudur. Halk tarafından kutsal sayılan alan, sık meşe ağaçları ile kaplı ve her yılın belli günlerinde buraya kalabalık gruplar halinde ziyaretçiler gelmektedir. Bir caminin de yapıldığı bu alanda bulunan mezarlar, iklim ve insan tahribatı ile karşı karşıyadır. SİT alanı olan bu bölgede herhangi bir koruma önlemi bulunmamaktadır. Arkeologlar, bilimsel çalışmaların yapılması, mezarlığın temizlenerek, insan ve hayvan tahribatını önlemek amacıyla çevresinin tel örgü ile çevrilmesi ve tanıtım levhalarının konulması gerektiğini önermektedir.
Torumar Tepe Kaya Mezarlık Alanı
Diyarbakır - Ergani karayolu güzergahından Aşağı Ekinciler Köyüne giden 2 kilometrelik yoldan Yukarı Ekinciler Köyü’ne ulaşılmaktadır. Buradaki yolun hemen dibinden başlayarak Torumar Tepe Kaya Mezarlık Alanı’na varılmaktadır. Tespit edilen 6-7 adet mezarlık Ergani ilçesi HilarMezarlıkları’nın özelliklerini taşımaktadır. Doğal kaya oyularak yapılan mezarlar; üç klineli, yuvarlak ve oval planlı bir yapıya sahiptir. Genel olarak kaya girişi elle şekillendirilerek oluşturulan girişten orta mekana geçilmektedir. Burada üç adet kline yapısına rastlanmaktadır.
Ermeni, Süryani ve Roma Dönemi eseri
Ermeni, Süryani ve Roma döneminde bu geleneğin sürdüğü bilinmektedir. Arazi dikkatlice taranmadığı takdirde göze çarpmayan bu mezarlıkların karşısında yer alan yeni mezarlık alanında da 1-2 tane oyma tekniği ile yapılmış mağara türü küçük yapılar mevcuttur. İnsan ve doğa tahribatına açık durumda olan alanın, kaçak kazılar sonucu kilineleri kırılmıştır. Korumasız ve bakımsız bir durumda olan birçok mezarın içi toprakla dolmuştur. Birkaçının ağız kısımları toprak dolarak kapanmıştır. Birinci Derece Arkeolojik SİT alanıdır. Herhangi bir koruma önlemi bulunmamaktadır.
Geyik Tepe Kaya Mezarı
Diyarbakır - Eğil yolunun 300 metre ilerisinde, yolun 300 metre sağ tarafında yer almaktadır. GeyiktepeHöyüğü’nün kuzeyine konumlanan kaya mezarının kuzeydoğusunda doğal bir tepe bulunmaktadır. Mezar yapısının kenarlarından toprak alınmış ve sadece bu yapının olduğu alan ada şeklinde ortada kalmıştır. Ancak bir kaç tane ceset için aynı mezar odasının kullanıldığını, mezar odasının iç kısmında bulunan sanduka şeklindeki lahitlerin varlığından hareketle söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra duvarlarda muhtemelen ölü hediyelerinin konulması için yapılmış nişlerde görülebilmektedir.
İnsan ve Doğa Tahribatına Açık
Mezarın üst kısmında mezara girişin sağlandığı kırık bir merdiven bulunmaktadır. Kapı girişi açık olan oda mezarın ön kısmındaki kayalık yıkılmıştır ve mezara giriş oldukça zordur.c İnsan ve doğa tahribatına açık durumdadır. Küçük bir kayalığın tepesinde bulunan mezarların etrafından toprak alınmıştır. 1. Derece Arkeolojik SİT alanıdır. Herhangi bir koruma önlemi bulunmamaktadır.
GreZozinç Höyüğü
Diyarbakır-Silvan karayolunun sağında, Diyarbakır’a 60 kilometre uzaklıkta bulunan Bağpınar Köyü’nün güneyinde yer almaktadır. Kuzey - güney doğrultuda uzanan höyük, daha çok güney yönlü bir yayılım göstermektedir. Höyüğün yüksekliği yaklaşık 26 metredir. Höyüğün güneydoğu köşesinden toprak alımı söz konusudur. Güney etekleri ise tarla olarak kullanılmaktadır.
Seramik bulgulara rastlanıldı
Höyük eteklerinde tarımsal faaliyetlerin yapılması ve bitki miktarının fazla olması nedeniyle az sayıda seramik bulguya rastlanmıştır. Höyüğün eteklerinden toprak alımının olması, kaçak kazıların yapılması ve höyük eteklerinin tarla olarak kullanılması tahribatı artırmaktadır. Höyük etekleri tarla olarak kullanılmaktadır. Birinci Derece Arkeolojik SİT alanıdır. Herhangi bir koruma önlemi bulunmamaktadır. Arkeologlarca höyüğün sınırlarının belirlenmesi, etrafının tel örgü ile çevrilmesi ve bilimsel bir kazı çalışmasının başlatılması gerektiği önerilmektedir.
Girêİshaka Höyüğü
Kağıtlı Köyü, Çubuklu Mezrası’nın 1 kilometre kuzeyinde bulunmaktadır. Kuzey - güney yönlü uzanan höyüğün yüksekliği 33 metre genişliği ise 313 x 214 metre civarındadır. Höyüğün güney kısmından doğu-batı yönlü bir dere akmaktadır. Höyüğün doğu etekleri üzerinden asfalt yol geçmektedir. Yüzeyde yapılan incelemeler neticesinde, M.Ö II.Bin ve Kalkolitik dönemlerine ait seramik parçalarının yanı sıra çok sayıda obsidyen alet parçalarına da rastlanmıştır. 1. Derece Arkeolojik SİT alanı olan bölgede tarımsal günümüzde tarımsal faaliyet yapılmaktadır. Herhangi bir koruma önlemi bulunmamaktadır. Höyüğün etrafının tel örgü ile çevrilip uyarı levhalarının asılması gerektiği önerilmektedir.
GirêKendeş Höyüğü
Diyarbakır Bingöl karayolunun batısında yer alan höyük, Yazılıpınar Köyü’nün 2 kilometre doğusunda, Derviş Hasan Köyü’nün ise yaklaşık 2 kilometre güneyinde yer alır. Höyük 3-4 konuttan ibaret olan Tekevler Mezrası sınırları içinde bulunmaktadır. Güneybatı doğrultuda yayılım gösteren höyüğün, çevresinde yapılan tarımsal faaliyetlerden dolayı etekleri tahribata uğramıştır. Yüzeyde yapılan incelemeler sonucu Kalkolitik, Roma ve Ortaçağ dönemlerine tarihli seramik parçaları bulunmuştur.
Höyükte büyük tahribatlar oluşmuş
Yapılan tarımsal faaliyetler ve kaçak kazılar nedeniyle höyükte büyük oranda tahribat oluştuğu gözlenmiştir. Tekevler Mezrası, höyüğün eteklerine kurulmuştur. Birinci Derece Arkeolojik SİT alanıdır. Herhangi bir koruma önlemi bulunmamaktadır.
MezelaTürka Yerleşimi
Diyarbakır merkeze yaklaşık 45 kilometre, Kocaköy ilçesine 15 km mesafede yer alan Karpuzlu köy merkezinin 1,5 kilometre batısında bulunmaktadır. Yerleşim alanının batısından Ambar Çayı geçmektedir. Alanın doğu kısmında, iki adet doğal tepe görünümünde olan yerleşim alanı daha bulunmaktadır. Yapılan incelemeler sonucunda; sadece Ambar Çayı kıyısında Asur, Orta Tunç Çağı ve M.Ö. I. Bin dönemlerine tarihlenen seramik malzemeye rastlanmıştır.
Korumasız ve Tahribata Açık
Korumasız ve tahribata açık durumdadır. Yerleşim alanının doğu kısmı tarla olarak kullanılmaktadır. Birinci Derece Arkeolojik SİT alanıdır. Alınmış olan herhangi bir koruma önlemi bulunmamaktadır. Höyüğün etrafının tel örgülerle çevrilip uyarı levhalarının asılması gerektiği önerilmektedir
Tıl Şeref Höyüğü
Diyarbakır merkeze 13 kilometre mesafede Kırmasırt Köyü’nde yer almaktadır. Köy yerleşimi, tamamen höyük üzerine konumlanmıştır. 100 x 120 metre genişliğinde ve 7 metre yüksekliğinde olan höyük, yayvan bir yapı göstermektedir. Höyük yüzeyinde yapılan araştırmalar neticesinde, çok sayıda kaliteli seramik malzemeyle karşılaşılmıştır. Ayrıca alanda büyük boyutlu çatı kiremit parçaları, kapı mil taşları ile dibek taşlarına rastlanılmıştır. Höyük üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda, en erken M.Ö IV. Bin, en geç Roma Dönemi ve İslami Dönem’e ait seramik parçaları bulunmuştur.
Ciddi tahribatlar mevcut
Höyüğün kuzeyinden, köylüler tarafından evlerin sıvanmasında kullanılmak üzere yer yer toprak alımlarının yapıldığı gözlenmiştir. Çağdaş köy yerleşimin höyük üzerine konumlanması ve toprak alımlarının yapılması höyükte ciddi tahribata yol açmaktadır. Çağdaş köy yerleşimi höyükte büyük çapta tahribata sebep olmuştur. Derece Arkeolojik SİT alanıdır. Alınmış olan herhangi bir koruma önlemi bulunmamaktadır. (Sürecek)
