Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi(25)
DİYARBAKIR - Kültürel envanterimizde yer alan anıtsal yapılar içinde Bağ Evlerinin yeri ayrı bir önem taşıyor. Bundan 60-70 yıl kadar önce bile kullanılan bu Bağ Evleri’nin tamamı, Bağlar ilçesinde bulunmakta idi. Çoğu Bağ bozumu zamanı kullanılan bu evlerin bir çoğu yıkılırken, ayakta kalanlar ise orijinalliğini yitirmiş durumda. Bağ Evleri gibi aynı şekilde günümüzde müze olarak kullanılan anıtsal yapılar da ayrı bir öneme sahip.
Alipınar Bağ Evi
Yonu taş ve kesme bazalt taştan, zemin + 1 katlı olarak inşa edilmiştir. Doğu-batı doğrultuda dikdörtgen planlıdır. Yapıda tahribatlar gözlenmektedir. Bağ evinin içleri sıvanıp boyanmıştır. Cumba tuğlayla örülmüştür. Batı yönden verilmiş basık kemerli bir kapıdan yapının avlusuna geçilmektedir. Avlunun güneyinde yer alan yapının zemin katında ortada sivri kemerli bir eyvan bulunmaktadır. Eyvanın sağ ve solunda birer mekan yer almaktadır. Mekanlar, avluya bakan ikişer dikdörtgen pencereye sahiptir.
Cumbası olan Bağ Evi
Avluda yapı duvarına bitişik olarak yapılmış bir merdivenle birinci kata çıkılmaktadır. Bu katta cephe ortasında yer alan sivri kemerli eyvanın iki yanında birer mekan yer almaktadır. Mekanların avluya bakan ikişer düz penceresi ve sokağa bakan bir cumbası bulunmaktadır. Ancak cumba sonradan tuğla malzeme ile yenilenmiştir. Avlunun diğer kanatlarında tek katlı birer mekan yer almaktadır.
Bağlar Bağ Evi
Bağlar ilçesindeki PTT karşısında bulunan ve evlerin arasında kalmış bu bağ evi, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Doğu - batı doğrultuda uzanan bu anıtsal bağ evi, zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Bağ Evi, uzun bir süre Bağlar Belediyesine bağlı Çocuk Kütüphanesi olarak işlev gördü. Günümüzde yapının iç kısmı tamamen betonarmeye dönüştürülmüş, zemin ve tavan ahşapla kaplanmıştır. Orijinal kullanımı köşk olan bu bağ evinin salonuna kuzeye bakan basık kemerli kapıdan girilmektedir. Salonun sağında ve solunda birer küçük mekan yer almaktadır. Mekanların sokağa bakan yuvarlak kemerli dört penceresi bulunmaktadır.
Sento Caddesi’ndeki Bağ Evi
Bağlar ilçesi 10 Nisan Polis Karakolu karşısında bulunan bu bağ evi, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Bodrumun dışa açılan iki kapısı mevcuttur. Zemin kat tek mekandan oluşup sekiz adet basık kemerli penceresi bulunmaktadır. Özel şahsa ait olan bu bağ evi, yakın zamanda restore edildi. İçi sıvanıp boyandı.
Bağ Evi
Bağlar ilçesinde bulunan bu bağ evi, yöresel malzeme olan kesme bazalt taştan zemin + 1 kat olarak inşa edilmiştir. Yapının orijinal dokusu bozulmuştur. Birinci kattaki mekanların tamamı betonla sıvanmış, mekanların iç kısmı ve dış cephe duvarları ise boyanmıştır. Basık kemerli kapıdan yapı avlusuna geçilmektedir. Zemin kat yıkılıp betona dönüştürülmüş, birinci kata beton bir merdivenle sivri kemerli bir eyvana çıkılmakta eyvan sağ ve solunda bire mekan bulunmakta mekanların avluya bakan yuvarlak kemerli, üst örtüsü ahşap kirişli ikişer pencere yapısı bulunmaktadır.
Orijinali bozulmuş Bağ Evi
Alipınar mahallesi 31. Sokakta bulunan bu anıtsal derecedeki bağ evi, kesme bazalt ve yonu taşından ve ahşap kirişlerden inşa edilmiştir. Zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının orijinal dokusu bozulmuştur. Birinci kat mekanlarının tamamı betonla sıvanan yapının, iç kısmı ve dış cephe duvarlarının boyandığı gözlemlenmiştir.
Ahşap kirişleri mevcut
Basık kemerli kapıdan yapı avlusuna geçilmektedir. Zemin kat yıkılıp betona dönüştürülmüş, birinci kata beton bir merdivenle sivri kemerli bir eyvana çıkılmakta eyvan sağ ve solunda bire mekan bulunmakta mekanların avluya bakan yuvarlak kemerli ikişer pencereleri bulunmaktadır. Üst örtü ahşap kirişlidir
Cahit Sıtkı Tarancı Evi
Sur ilçesi Camii Kebir Mahallesinde bulunan ve anıtsal değerde olan bu yapı, geniş dikdörtgen bir avlunun etrafında, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilen büyük bir yapıdır. Yapı, iklim şartlarına uygun olarak kuzeyde yazlık, güneyde kışlık, doğuda ilkbaharlık ve batıda sonbaharlık olarak kullanılan dört kanattan oluşmaktadır.
14 Odaya sahip Anıtsal Yapıt
Yapıda büyüklü küçüklü toplam 14 oda, mutfak, kiler ve tuvalet bulunmaktadır. Güney kanat zemin + 1 katlı, kuzey kanat bodrum + zemin katlı, batı kanat bodrum + zemin katlı, doğu kanat ise zemin + 1 katlıdır. Yapının kapı, pencere ve kemerlerinde cas bezemelere yer verilmiştir. Diyarbakır geleneksel sivil mimarisinin tüm özelliklerini yansıtan nitelikli bir yapıdır.
Yaklaşık 300 yıllık Değer
1733 tarihli olan bu yapıya giriş; yuvarlak kemerli bir kapıdan girilen uzun bir hol ile sağlanmaktadır. Holden sonra ise zemini kesme bazalt taş döşeli ve ortasında havuzu bulunan dikdörtgen planlı bir avlu bulunmaktadır. Yapının avlusunun etrafına; kuzeyde yazlık, güneyde kışlık, doğuda ilkbaharlık ve batıda sonbaharlık olarak kullanılan dört kanat dizilmiştir.
Yapının bodrum+zemin kattan oluşan kuzey kanadının bodrum katına kuzeybatıda bulunan basamaklarla inilmektedir. Bodrum katının dikdörtgen formlu ve demir parmaklıklı pencere açıklıkları bulunmaktadır. Bu katın kuzeydoğusunda bulunan sivri kemerli eyvan ahşapla kapatılmıştır. Bu kanadın kesme bazalt taş basamaklarla çıkılan zemin katında; ortada dilimli kemerli bir eyvan, eyvanın iki yanında ise birer mekan yer almaktadır.
Tepe pencereleri bulunuyor
Eyvanın kuzey duvarında, altında dikdörtgen formlu bir niş bulunan dilimli kemerli derin bir niş yapısı mevcuttur. Bu nişin etrafı bitkisel cas motiflerle bezenmiştir. Bu katta bulunan mekanların yuvarlak kemerli olan pencere yapılarının üstünde tepe pencereleri bulunmaktadır. Mekanların kapı ve pencere kemerleri, hem içerden ve dışardan bitkisel cas motiflerle bezenmiştir. Yapının bodrum+zemin kattan oluşan doğu kanadının bodrum katına, kuzeydoğuda bulunan basamaklarla giriş sağlanmaktadır.
Geniş eyvanlara sahip
Kesme bazalt taş basamaklarla çıkılan zemin katta, ortada dilimli kemerli bir eyvan, eyvanın iki yanında ise birer mekan yer almaktadır. Eyvanın kuzey duvarında, altında dikdörtgen formlu bir niş bulunan dilimli kemerli derin bir niş yapısı mevcuttur. Nişin iç kısmı ve çevresi bitkisel cas motiflerle bezenmiştir. Bu kanadın basık kemerli pencere yapılarının üst kısmında dikdörtgen formlu tepe pencereleri yer almaktadır. Yapının güney kanadı zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Bu kanadın zemin katında ortada tek sütun üzerine oturan sivri kemerli bir eyvan, eyvanın arkasında ise bir mekan yer almaktadır.
Dilimli aydınlatma yerleri
Eyvan kemerlerinin arasında dilimli bir aydınlatma açıklığı bulunmaktadır. Buradaki mekanların pencere açıklıkları ahşapla kapatılmıştır. Zemin katın güneydoğu köşesinde dilimli ve yuvarlak kemerli derin nişler yer almaktadır. Yapının batı kanadı, zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Üst örtüsü ahşap hatıllı olan zemin katta, merdiven altında, yuvarlak kemerli kapı açıklığına sahip bir mekan ve kare planlı banyo kısmı yer almaktadır. Bu kanadın birinci katına giriş, iki yana geçiş veren merdivenle sağlanmaktadır. Bu kat, dilimli kemerli pencere açıklıkları bulunan iki mekandan oluşmaktadır.
Üst örtüsü ahşap
Üst örtüsü ahşap hatıllı olan, dilimli kemerli kapı ve pencere açıklıkları bulunan bu katın pencere açıklıkları ahşapla kapatılmıştır. Yapının zemin + 1 kattan oluşan batı kanadının zemin katında, merdiven altında yuvarlak kemerli kapı açıklığına sahip bir mekan ve kare planlı bir banyo bulunmaktadır. Bu katın üst örtüsü ahşap hatıllıdır. Bu kanadın birinci katına çıkış, iki yana geçiş veren merdivenle sağlanmaktadır. Birinci katta, dilimli kemerli pencere açıklıklı iki mekan yer almaktadır.
Dilimli kemerli kapı ve pencereler
Bu katın dilimli kemerli kapı ve pencere yapıları bulunmaktadır. Üst örtüsü ahşap hatıllı olan bu katın pencere yapıları ahşapla kapatılmıştır. Kemerli kapı açıklığına sahip olan bu katın avluya bakan pencere açıklıkları yuvarlak kemerlidir. Yapının güneydoğusunda yer alan yuvarlak kemerli kapı aralığından, sonradan eklenen betonarme yapıya giriş sağlanmaktadır. (Sürecek)
