Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (30)
DİYARBAKIR - Kültürel envanterimiz arasında yer alan Sur'da ayakta kalan anıtsal değerdeki yapılarımızın bir çoğu günümüzde işyeri, büro, dükkan, otel olarak hizmet vermekte. Cevatpaşa mahallesi ara sokaklarında kalan bazı anıtsal yapılar ise gerekli restorasyonlar yapılmadığı için yıkılma tehlikesi taşıyor. Sivil mimari olan bu anıtsal değerlere sahiplerince bir müdahale edilmediği için yakın zamanda bunların da tümden yıkılması ihtimali yüksek.
İzzet Paşa Caddesi üzerinde bulunan bu anıtsal yapı, erken Cumhuriyet dönemine aittir. Zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Zemin kat düzgün kesme bazalt taşından, birinci kat ise kerpiçten inşa edilmiştir.Yapının tavan kısmı, ahşap kırma çatılıdır. Dikdörtgen planlı olan bu yapı, doğu - batı doğrultulu uzanmaktadır. Yapının iç ve dış kısmı sıvanıp boyanmıştır.
Kıraathane Olarak Kullanılıyor
Günümüzde kıraathane olarak kullanılan yapının zemin katı, bozularak geniş bir salona dönüştürülmüştür. Birinci kata, zemin katın batısında yer alan betonarme bir merdivenle çıkılmaktadır. Burada küçük bir avlu ve avlunun da güneyinde bir mekan bulunmaktadır. Bu mekanın dışa açılan, basık kemerli dışa taşkın, bazalt söveli, yarıya kadar bitkisel bezekli parmaklıkları vardır.
Avlunun iki kanadı orijinal dokusunu korumakta
Cevatpaşa Daracık sokakta bulunan bu yapı, düzgün kesme bazalt taştan, zemin + 1 katlı olarak inşa edilmiştir. Avlunun kuzey ve güney kanadı, orijinal dokusunu korumuştur. Fakat yapı bakımsız durumdadır. Yapının eyvan kemerlerinden biri betonla kapatılıp mekana dönüştürülmüştür. Sıvaları dökülen yapı, sıvanıp boyanmıştır.
Yapı, üzeri açık avlulu plan tipindedir. Yapıya kuzeyden, basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Kuzey kanattaki pencere ve kapılar lentoludur. Birinci katın pencereleri sokağa bakmaktadır. Güney kanatta, iki yuvarlak kemeri bulunan bir eyvan bulunmaktadır.
Avlu zemini orijinal
Cevatpaşa mahallesi Gürkan sokakta yer alan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Yapıdaki betonarme eklentiler, yapının orijinal dokusunun bozulmasına yol açmıştır. Basık kemerli bir kapı aracılığıyla geçilen avlunun güney ve kuzey kanadının bazı yerlerinin orijinal dokusu korunabilmiştir. Bodrum katının avluya bakan 4 küçük penceresi bulunmaktadır. Bodrum üzerindeki odanın girişi, basık kemerli bir girişle sağlanmaktadır. Ayrıca bu odanın avluya bakan dikdörtgen formlu, dört adet penceresi bulunmaktadır. Fakat zemin katın üstüne sonra dan betonarme bir kat inşa edilmiştir. Avlunun kuzeyindeki mutfak, betonarme eklentilerle bölünmüştür. Eyvanlı olan yapının avlu zemini orijinaldir.
Müdahaleler Yapıya Zarar Vermiş
Cevatpaşa mahallesi Daracık sokak 2. Numarada yer alan bu yapı, yöresel yapı malzemesi olan düzgün bazalt taştan, bodrum + zemin katlı inşa edilmiştir. Doğu-batı doğrultulu uzanan yapı dikdörtgen planlıdır. Yapı, üstü açık merkezi avlulu ve üst örtüsü düz damlıdır. Yapılan müdahaleler sonucu yapıda tahribatın oluştuğu gözlenmektedir. Yapının İç kısmı ve dış cephesi sıvanıp boyanmıştır. Kuzeydeki mekan pencerelerinin önüne betonarme merdiven yapılmış, bodrumun doğudaki girişi ise kapatılmıştır.
Dişi bazalt taş döşeli avlu
Yapı avlusuna; batı yönden, üzeri saçaklı, basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Avlu zemini dişi bazalt taş döşelidir. Bodruma geçiş, avlunun doğusundaki ve batısındaki birer küçük merdivenle sağlanmıştır. Ayrıca bodrumdaki pencereler kapatılmıştır. Avlu zemin katının doğu ve güney kanadında, betonarmeye dönüştürülmüş birer mekan bulunmaktadır. Kuzey kanat, özgün dokusunu korumuştur. Burada; önünde gezemeği olan küçük bir merdivenle, basık kemer kapılı, yuvarlak kemer pencereli bir mekana geçilmektedir.
Zemin Kat Orijinalliğini Korumuş
Aynı sokakta No: 3'te yer alan bu anıtsal yapı, orijinalinde bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Üzerine bir kat betonarme yapı inşa edilmiştir. Yapının üst katına betonarme bir kat eklenmiştir. Dikdörtgen kapıdan, zemini orijinal olan avluya geçilmektedir. Yapının üst örtüsü betonarmeye dönüştürülmüştür. Avlunun güneyindeki bodrum + zemin kat orijinal, kuzeydeki yapı ise betonarmedir. Yapının batı duvarı, diğer evi bölmüştür. Avluya bakan bir penceresi bulunan yapının bodrum katına üç basamakla inilmektedir. Zemin katta yer alan mekana, üzerinde lentosu olan kapıdan girilmektedir. Mekanın avluya bakan iki penceresi bulunmaktadır. Pencerelerin üzerinde üç tepe penceresi yer almaktadır.
Üzerine betonarme yapı inşa edilmiş
Cevatpaşa mahallesi Çelikmen sokakta yer alan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Orijinal doku üzerinde iki kat betonarme yapı inşa edilmiştir. Yapıda betonarme eklentiler yeralmaktadır. Yuvarlak kemerli kapıdan derin bir koridorla avluya geçilmektedir. Tek
katlı yapının oda girişi dikdörtgen kapıdan sağlanmakta olup avluya bakan iki penceresi ve güney kanattaki odanın üst örtüsü ahşaptır.
Özgün dokusu yok edilen anıtsal yapı
Nebioğlu sokakta yer alan bu anıtsal yapı, zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının sokağa bakan yüzü düzgün kesme bazalt taştan, iç yüzü ise tamamen betonarme olarak değiştirilmiştir. Yapının özgün dokusu yok edilmiştir. Yapının sıvanıp boyan mekanları, duvarlarla bölünmüştür. Yapının zemin katına, batıdan verilen basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Zemin kat, küçük ve dar bir koridor etrafına yapılan mekanlardan oluşmaktadır. Yapının birinci katına, Kozlu sokak No: 2’de yer alan kapıdan giriş sağlanmaktadır. Birinci kat planı zemin kat planın tekrarlar niteliktedir. Yapının mekan pencereleri, basit dikdörtgen formludur.
Harabeye dönmüş
Cevatpaşa mahallesi Yazgan sokakta yer alan bu yapı, yöresel malzeme olan düzgün kesme bazalt taştan, zemin + 1 katlı olarak inşa edilmiştir. Düz damlı ve merkezi avlu etrafına yapılan mekanlardan oluşan yapı dikdörtgen planlıdır. Harabe durumunda olan yapı, civardaki evler için tehlike teşkil etmektedir.
Basık kemerli bir kapıdan girişin sağlandığı yapının sokağa bakan cephesi, boydan boya bindirmeli profillendirilmiş bazalt taş konsollara oturtulan cumbası, mekanın üst örtüleri ve taşıyıcı elemanlarının bir kısmı yıkılmış durumdadır.
Avukatlık bürosu olarak kullanılmakta
İzzetpaşa caddesi üzerinde bulunan bu anıtsal yapı, zemin + 1 kattan oluşmakta. Doğu - batı uzantılı ve ahşap kırma çatılı olan yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Erken Cumhuriyet dönemi yapısıdır. Tamamen sıvanıp boyanmış olan yapının duvarları ile mekanlarında bölünmeler görülmektedir. Avukatlık bürosu olarak kullanılmakta. Kuzeyden, lentolu bir kapı aracılığıyla yapının avlusuna geçiş sağlanmaktadır. Bu kapı günümüzde kapatılmış durumdadır. Zemini bazalt taş döşeli olan avlunun ortasında, kare formlu küçük bir havuz yer almaktadır.
Üç yuvarlak kemerli eyvana sahip
Avlu güneyine konumlandırılan yapının zemin katında, üç yuvarlak kemerli bir eyvan ve bu eyvanın batısında üst kata geçişin sağlandığı ahşap bir merdiven yapısı bulunmaktadır. Yapının üst katında küçük bir koridor ve 4 mekan bulunmaktadır. Bu mekanların, sokağa açılan dikdörtgen formlu, dışa taşkın söveli pencereleri mevcuttur. Doğudaki mekanın her iki yanında ve ön cephesinde pencereleri sokağa bakan cumba bulunmaktadır. Yapının asıl girişi kapatılmıştır. Eyvan kemerleri kapıya dönüştürülüp, duvarlarla bölünen eyvan, dükkan olarak kullanılmaktadır.
Günümüzde otel olarak kullanılmakta
İzzetpaşa caddesi üzerinde olan bu anıtsal yapı, günümüzde otel olarak kullanılmaktadır. Zemin + 1 katlı, doğu - batı uzantılı ve ahşap kırma çatılı olan yapı, düzgün kesme bazalt taştaninşa edilmiştir. Yapı tamamen sıvanıp boyanmıştır. Yapının zemin katının bir kısmı dükkanlara dönüştürülmüştür. Yapının koridoruna giriş, güneydoğu köşeden, büyük yuvarlak kemerli bir kapı aracılığıyla sağlanmaktadır.
Geniş mekanlara sahip
Bu koridorun batısında üst katlara geçişin sağlandığı merdiven yapısı bulunmaktadır. Koridorun sonunda, küçük bir mekan bulunmaktadır. Yapının üst katları, dar bir koridorun yanına açılan mekanlardan oluşmaktadır. Koridorun uçlarında geniş mekanlar yer almaktadır. Bu mekanların dışa açılan dikdörtgen formlu, dışa taşkın söveli pencereleri bulunmaktadır. (Sürecek)
