Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (35)

DİYARBAKIR - Sur ilçesindeki anıtsal yapıların tamamı Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü ile Müze Müdürlüğü tarafından tescillenmiş. Tescillenen yapıların bazıları terk edilmiş halde bulunurken, halen ailelerin oturduğu anıtsal eserler de bulunmakta. Terk edilen ya da kullanılmayan sivil mimari örneği yapılar büyük bir kısmı ise yıkılmış durumda.

Yapının Kullanılmayan Kısımları Yıkılmış

Ziya Gökalp mahallesiKırkdirek sokakta yer alan bu anıtsal yapının, merkezi avlu etrafında "U" şeklinde güney, doğu ve batı kanatları mevcuttur. Yapı kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Oldukça büyük olan yapının kullanılmayan bölümleri yıkılmıştır.  Doğu kanadı zemin + 1 katlıdır. Zemin katta; içinde ocak nişi bulunan mutfak ve bununla bağlantılı küçük bir mekan bulunmaktadır. Birinci kat bazalt taş merdivenlerle çıkılan yuvarlak kemerli bir girişe ve dilimli kemerli, ferforjeli, biri sonradan kapatılmış üç adet pencereye sahiptir. Kapı girişinin üstünde cas bezemeyle hayat ağacı motifi işlenmiştir.

Lale ve Çiçek Süslemeleri Bulunuyor

Batı kanadı zemin + 1 katlıdır. Zemin katta, içinde ocak nişi bulunan mutfak ve bununla bağlantılı bir mekan bulunmaktadır. Birinci kata kesme bazalt taş merdivenlerle çıkılmaktadır. Güney kanadın doğusu zemin + 1 katlıdır. Zemin kat; iki girişi bulunan, ortadan bir kemerle birbirine bağlanan, tek mekandan oluşmaktadır. Birinci katta ise sağda sivri bir kemer ve yandan merdivenlerle çıkılan bir kapı girişi bulunan küçük bir mekan mevcuttur. Eyvanın sağında yer alan mekanın duvarları; nişler, iki renkli taş uygulaması, lale ve çiçek süslemeleri ile bezelidir. Bu mekanın altında odunluk olarak kullanılmış küçük bir oda bulunmaktadır. Bezemeli odanın tavanı ve tabanı tamamen yıkılmıştır.

Avluda Bulunan Kuyular Kapatılmış

Arka avlunun güney kanadı, zemin + 1 katlıdır. Zemin kat iki yanda da girişi bulunan tek bir mekandan oluşmakta olup bu mekanın damı çökmüştür. Birinci katın sivri kemerli eyvanı kapatılarak, bu kısma kapı açılmıştır. Bu kanadın sadece ön cephe duvarı ayakta kalmıştır. Avlunun doğusundaki, modern yapının duvarında ise sivri bir kemer izi kalmıştır. Avlunun batısında ise tuğlalarla örülmüş bir mekan mevcuttur. Ayrıca avluda yer alan küçük bir mekan, tuğlalarla örülmüştür. Ana avlu kesme bazalt taş döşelidir. Avluda, kapatılmış iki kuyu ve bir havuz bulunmaktadır.

Özgün Dokusu Kısmen Korunmuş

Ziya Gökalp mahallesi Köylü sokakta yer alan bu yapı da, merkezi avlu etrafında "U" planlı konuttan oluşmaktadır. Güney ve doğu kanatları zemin + 1 kattan; kuzey kanadı ise bodrum+ zemin kattan oluşmaktadır. Kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapı özgün dokusunu korumuş fakat yapıda bazı müdahaleler söz konusudur. Güney kanadında, zeminde basık kemerli iki gözlü eyvan, eyvan içinde bir havuz bulunmaktadır. Güney kanadın birinci katı, sivri kemerli bir eyvana sahiptir. Eyvanın gerisinde, sağında ve solunda mekanlar mevcuttur. Konutun doğu kanadının zemin katı, avludan kapı girişine doğru sıralanan mekanlardan oluşmaktadır.

Bazalt Taş Döşeli Avlulu Anıtsal Yapı

Doğu kanadın birinci katta yuvarlak kemerli tek gözlü eyvana sahiptir. Sağında ve solunda mekanlar bulunmaktadır. Eyvanın solundaki mekan yuvarlak kemerli dört pencerelidir. Bu pencerelerden biri kapatılmıştır. Kuzey kanadın bodrum katına merdivenlerle inilen girişi bulunmaktadır. Zemin katın giriş kapısı, sonradan değiştirilmiştir. Girişin sağında ve solunda iki mekan bulunmaktadır. Bu mekanlar; demir parmaklıklı, basık kemerli pencerelidirler. Avlu kesme bazalt taş döşelidir. Ortasında dikdörtgen bir alan içerisine alınan, küçük bir çiçeklik bulunmaktadır.

Fazla tahribata uğramamış

Sülüklü 1. sokakta yer alan bu yapı da, merkezi avlu etrafında kuzey, güney ve batı kanatlardan oluşmakta. Konutta kesme bazalt taş kullanılmıştır. Yapı özgün dokusunu korumuş, fazla tahribata uğramamıştır. Güney kanadı zemin + 1 katlıdır. Güney kanadının batısında, iki gözlü sivri kemerli bir eyvan bulunmaktadır. Eyvanın sağ ve sol duvarında nişler mevcuttur. Sol duvarındaki nişler, orijinal ahşap kepenklerle örtülmüştür. Doğusundaki mekana, kesme bazalt taş merdivenlerle çıkılmaktadır. Bu mekanın kapı ve pencereleri kapatılmıştır. Zemin katın merdivenlerle inilen bir kapısı ve aydınlatma pencereleri mevcuttur. Eyvan kısmının dış mekan duvarlarında cas bezemeyle, hayat ağacı ve çiçek motifleri işlenmiştir.

Kesme taş döşeli havuz

Yapının batı kanadı zemin + 1 katlıdır. Zemin katta, ayrı girişleri olan iki mekan bulunmaktadır. Sağdaki mekan mutfak olarak kullanılmakta olup içerisinde ocak nişi yer almaktadır. Birinci kata, içerden merdivenlerle çıkılmaktadır. Bu kısımda da iki mekan yer almaktadır. Kuzey kanadı zemin+1 katlıdır. Doğudaki zerzembe kısmına merdivenlerle inilmekte olup duvarlarında aydınlatma pencereleri açılmıştır. Bu mekanın içi kemerlerle ayrılmıştır. Doğu taraf, avlu duvarı ile çevrilidir. Avlu, kesme bazalt taş döşeli ve avlunun ortasında dikdörtgen bir havuz mevcuttur.

Tamamen tahrip edilen anıtsal yapı

Ziya Gökalp mahallesi Köylü sokak No: 21'de yer alan bu anıtsal yapı, dikdörtgen avlunun güney ve kuzey batısında konuşlanmıştır.  Konut tahrip edilmiş ve batı kanadından itibaren ikiye bölünmüştür. Basık kemerli bir girişten avluya geçiş sağlanmaktadır.  Yapının güney kanadı zemin + 1 katlıdır. Zemin katta, iki gözlü basık kemerli bir eyvan ve eyvanın ortasında dikdörtgen bir havuz bulunmaktadır. Birinci kata yarım kemer üzerinde yükselen merdivenlerle çıkılmaktadır. Bu kattaki yuvarlak kemerli eyvan, tuğla ile örülerek kapatılmıştır. Birinci kat, içerden birbirine geçişi veren üç odalıdır. Avlunun kuzeybatısında geç dönemde eklenmiş iki odalı bir yapı mevcuttur. Avlunun batı duvarında zemin kata ait basık kemerli bir eyvan yer almakta eyvanın üstü ise yuvarlak kemerli bir pencere sahiptir. Doğu tarafını ise yüksekçe bir duvar çevreler. Avlu zemini kesme bazalt taş döşelidir.

Davut yıldızı bezemeleri bulunuyor

Ziya Gökalp mahallesiPuşucu sokakta yer alan bu anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında birbiriyle bağlantılı iki yapıdan oluşmakta. Yapı "L" planlıdır. Düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapı büyük oranda tahribata uğramış. Güney kanatta iki gözlü, sivri kemerli bir eyvanı bulunmaktadır. Eyvanın altında zerzembesi ve sağında bir mekan mevcuttur. Batı kanat zemin+ 1 katlıdır. Bu kanatta bir çok oda bulunmakta fakat harabe durumundadır. Batı kanadın kuzeyi bir duvarla ikiye ayrılmış, bu duvarın gerisindeki kısım tamamen yıkılmaya yüz tutmuştur. Eyvan kemerinin arasında cas bezeme ile geometrik motifler ve Davut yıldızı bezemeleri yapılmıştır.

Eyvan ve pencereler tuğla ile kapatılmış

Ziya Gökalp mahallesi Dörtler sokakta yer alan bu yapı, merkezi avlu etrafında "U" şeklinde inşa edilmiş, kuzey, güney ve doğu cephesi mevcut. Kesme bazalt taş kullanılmıştır. Yapının dış mekan duvarları ve avlu özgünlüğünü korumaktadır. Fakat eklenti ve tahribatlar mevcuttur. Bazı eyvanlar ve pencereler tuğla ile kapatılmıştır. Güney kanat tek katlı ve sivri kemerli bir eyvanı vardır. Eyvan kapatılmıştır. Eyvanın sağında ve solunda mekanlar mevcuttur. Bu mekanların bazı pencereleri kapatılmıştır.

Avlusu kesme bazalt taş döşeli

Doğu kanat zemin + 1 katlıdır. Zemine merdivenlerle inilmektedir. Giriş katta ise bir oda mevcuttur. Kuzey kanat zemin + 1 katlıdır. Zemin kat, basık kemerli bir girişe ve içinde ocak nişi bulunan bir mutfağa sahiptir. Mutfağın iki yanında mekanlar mevcuttur. Mutfağın kuzeyindeki mekanın kapatılmış basık kemeri bulunan bir mekan mevcuttur. Birinci kata merdivenlerle çıkılan yuvarlak kemerli bir eyvanı bulunmaktadır. Bu eyvanında sağında ve solunda mekanlar mevcuttur. Bu mekanlarında bazı pencereleri kapatılmıştır. Avlu kesme bazalt taş ile döşelidir.

Pencereleri ahşapla kapatılmış

Kılıççı sokakta yer alan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, zemin + 1 katlıdır. Yapıya sonradan betonarme eklentiler yapılmıştır. Yuvarlak kemerli bir kapıdan konuta giriş sağlanmaktadır. "U" planlı, merkezi avlunun etrafında mekanlar sıralanmaktadır. Avlunun güneyinde, merdiven alt kısmında tuvalet + mutfak + 1 mekan yer almaktadır. Mutfak kısmında ocak nişi bulunmaktadır. Pencere açıklıkları dikdörtgen formludur. Üst kata betonarme merdivenlerle çıkılmaktadır. Bu kısımda bir mekan ve sivri kemerli ahşap kapı ile kapatılmış bir eyvan yer almaktadır. Eyvanın solundaki mekanın pencereleri, yuvarlak kemerli olup ahşapla kapatılmıştır. İç kısmının duvarlarında derin dikdörtgen nişler yer almaktadır. Yapının kuzeyinde sonradan yapılmış betonarme bir ek vardır. Doğu kanadın merdiven sahanlık kısmında, dikdörtgen formlu kapı ve pencere açıklıklı iki mekan yer alır. Üst örtü konsollarla taşınmaktadır. Avlu zemini sonradan döşenmiştir.

Özgün dokusu kısmen korunmuş

Ziya Gökalp mahallesiKırkdirek No: 11'de yer alan bu yapı, merkezi avlu etrafında doğu ve kuzey kanatlardan oluşmakta. Konuta giriş avlunun kuzeyinden sağlanmaktadır. Konut, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Doğu kanat, özgün dokusunu koruyabilmiş ve avluya güzel bir cephe vermiştir. Kuzey kanadı da özgün dokusunu korumuş fakat boya ve badana yapılmıştır. Konutun, iç ve dış duvarları boyanmıştır. Avlunun güneyinde, iki katlı betonarme bir yapı mevcuttur.

Yuvarlak kemerli eyvanı kapatılmış

Kuzey kanata, kesme bazalt taş merdivenlerle çıkılmaktadır. Sokağın üstünü örten, ortadan girişi sağlanan bu bölümün, sağında ve solunda mekanlar bulunmaktadır. Doğu kanat zemin + 1 katlıdır. Zemin katın güneyindeki yuvarlak kemerli eyvan, sonradan kapatılmıştır. Zemin kat girişi, basık kemerli kapıdan sağlanmaktadır. Bu girişin sağında, solunda ve gerisinde mutfak, kiler gibi işleve sahip mekanlar mevcuttur. Birinci katta; üstü kesilmiş kemerli eyvan, gerisinde yuvarlak kemerli bir niş, sağında ve solunda mekanlar bulunmaktadır. Avlunun batısı, yüksek bir duvarla çevrelenmiştir. Avlu zemini, kesme bazalt taş ile döşelidir. (Sürecek)

Editör: TE Bilişim