Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (40)
DİYARBAKIR - Sur ilçesinde en az anıtsal yapıya sahip mahalle Süleyman Nazif mahallesidir. Bu mahallede bulunan tarihi taş evlerin çok azı ayakta kalırken, bazıları ise yakın tarihte yıkılarak yerlerine konut, otopark ve dükkan yapılmış. Bazı yapılar ise sahipleri tarafından tümden terk edilerek harabe durumdadır.
Sivil mimarinin özelliklerini yansıtıyor
Süleyman Nazif Mahallesi Deve Hamamı sokakta bulunan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Merkezi avlu etrafında "U" planlı olan yapı; güney, doğu ve batı kanatlardan oluşmaktadır. Güney ve doğu kanatlar bodrum + zemin, batı kanadı ise zemin + 1 katlıdır. Diyarbakır geleneksel sivil mimari özeliklerini yansıtmaktadır. Özgün dokusu korunmuş, fakat yapıda betonarme eklenti ve tahribat söz konusudur. Batı kanadın birinci kat eyvanı kapatılmıştır. Doğu kanadın zemin katı üzerinde betonarme bir kat eklenmiştir. Üst yapı yenilenmiş ve kanatlar yer yer boyanmıştır.
Zemini Bazalt Taş Döşeli
Basık kemerli kapıdan yapının avlusuna geçilmektedir. Yapı; avlu etrafında güney, doğu ve batı kanatlardan oluşmaktadır. Avlu zemini kesme bazalt taş döşelidir. Avlunun ortasında dikdörtgen havuzu bulunmaktadır. Güney kanatta yer alan bodrum katının girişi, doğu kanadın güneyinden sağlanmaktadır. Bu girişten sonra doğu ve güney kanadın bodrumlarına ayrı girişler bulunmaktadır. Güney kanadın zemin katının yuvarlak kemerli eyvanın gerisinde, damla kemerli niş içerisinde, hayat ağacı motifi işlenmiştir.
Dilimli kemerli kapıya sahip
Eyvanın sağında bir oda yer almaktadır. Bu odaya eyvandan ve avludan olmak üzere iki ayrı kapıdan giriş sağlanmaktadır. Ortadan basamaklarla çıkılan dilimli kemerli bir kapısı ve kapının iki yanında dilimli kemerli, ferforjeli ikişer adet penceresi mevcuttur. Batı kanadın zemin katında iki yanında iki küçük mekanın bulunduğu bir oda bulunmaktadır. Bu odadan birinci kata çıkışı sağlayan merdiven yer almaktadır.
Ahşap kepenkli pencereler
Birinci katın güneyinde sonradan kapatılmış bir eyvan ve sağında beş adet dilimli kemer kavsara içinde hayat ağacı motifi ve cas bezemelerin yapıldığı ahşap kepenkli beş adet pencere mevcuttur. Bu kat, iki odadan oluşmaktadır. Bu mekanlardan birinin sokağa cephe veren bir cumbası bulunmaktadır. Fakat bu cumba kısmının dış duvarları yenilenmiş ve betonla sıvanmıştır. Doğu kanadın zerzeminine güneyden giriş sağlanmaktadır. Burası depo olarak kullanılmaktadır.
Cumbasının orijinal yapısı korunmuş
Zemin kat, ortada girişi bulunan, iki mekandan oluşmaktadır. Soldaki mekanın basık kemerli ferforjeli dört adet penceresi ve üstünde de küçük pencere açıklıkları bulunmaktadır. Sağdaki mekanda ise yenilemeler yapılmış ve biri avluya diğeri eyvana bakan iki yeni pencere açılmıştır. Kuzeyden merdivenlerle çıkılan ve sokağa cephe veren cumbası bulunan bir mekan yer almaktadır. Bu mekana birleştirilen betonarme bir kat daha eklendiği görülmektedir. Bu cumbanın sokağa bakan iki yanında iki adet penceresi mevcuttur. Cumbanın orijinal yapısı korunmuştur.
Üç Kanatlı Anıtsal Yapı
Süleyman Nazif Mahallesi Deve Hamamı sokak No: 5'te bulunan bu yapı da "U" planlı inşa edilmiş olup kuzey, güney ve batı kanatlarından oluşmaktadır. Zemin + 1 katlıdır. Yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapı, özgün dokusunu korumuş fakat mekan içlerinde müdahaleler söz konusudur. Güney kanat eyvanı kapatılmış, kuzey kanat eyvanı kapatılarak yenilenmiş, kuzeydoğu kısmı yıkılmıştır. Dış mekan duvarlar ve iç kısımda boya yapılmıştır. İç mekanlarda müdahaleler yapılmıştır.
Havuzu betonla kapatılmış
Yapı, kare avlu etrafında üç kanattan oluşmaktadır. Avlu zemin bazalt taş döşeli ve ortasında betonla kapatılmış bir havuz bulunmaktadır. Yapının güney kanadının zemin katında, bir eyvan yer almakta, ancak eyvan kapatılarak mekana dönüştürülmüştür. Bu kanadın birinci katında, ikisi sokağa ikisi avluya bakan yuvarlak kemerli, ferforjeli dört pencere açıklığına sahip bir oda bulunmaktadır. Bu odayla bağlantılı ve girişi yine bu odadan sağlanan bir mekan daha mevcuttur. Batı kanadın zemin kat girişinin sağında ve solunda mekanlar yer almaktadır.
Özgün Dokusuna Müdahale Edilmiş
Birinci kata, içerden merdivenlerle çıkış sağlanmaktadır. Merdivenlerin bitiminde yuvarlak kemerli eyvan ve sağında bir mekan görülmektedir. Kuzey kanadın zemin katında yer alan mutfak kemeri yıktırılarak yeni bir kapı açılmıştır. İç kısmında bir ocak nişi bulunmaktadır. Bu kısımdan, arkada yer alan bir mekana geçilmektedir. Bu kanadın birinci katında, batı kanadın eyvanıyla bağlantılı olan bir koridorla geçiş sağlanmaktadır. Buradan birbirine geçiş veren iki mekan yer almaktadır.
Sadece taşıyıcı duvarlar ayakta kalabilmiş
Süleyman Nazif Mahallesi, Ocak sokak No: 19'da yer alan bu anıtsal yapı, zemin + 1 katlıdır. Bu anıtsal yapı, günümüzde tamamen harabe durumdadır. Yapının üst örtüsü tamamen çökmüş ve sadece taşıyıcı öğeleri ayakta kalmıştır. Yapı, yıkılmaya yüz tutmuş, pencereleri kapatılmış ve avlusuna betonarme eklentiler yapılmıştır. Taşıyıcı öğelerinin ayakta kalması nedeniyle yapı, plan verebilecek durumdadır. Yapılacak bir restorasyon sonucunda yanının eski orijinal haline kavuşacağı burada inceleme yapan arkeolog ve sanat tarihçileri tarafından rapor edilmiştir.
Bazalt ve kireç taşından inşa edilmiş
Tiğrel Sokak No: 9'da bulunan bu anıtsal yapı da mahalledeki bir çok yapı gibi "U" planlı olup, doğu, batı ve güney kanatlardan oluşmaktadır. Batı ve güney kanadı zemin + 1, doğu kanadı bodrum + zemin katlıdır. Avlunun ortasında, kuzey - güney yönünde sonradan örülen bir duvarla yapı ikiye bölünmüş ve iki ev olarak kullanılmaktadır. Yapıda, bazalt ve kireç taşı kullanılmıştır. Yapı, bir duvarla ikiye bölünmüştür. Doğuda kalan kısmı konut olarak kullanıldığı için kısmen iyi durumdadır. Fakat batıda kalan kısım kullanılmamakta ve tahrip olmuştur. Avlusu betonarme olarak yenilenmiştir.
Yapı, avlu etrafında güney, doğu ve batı olmak üzere üç kanattan oluşmaktadır. Batı kanatta yer alan ve girişi kuzeyden sağlanan bodrum, kullanılmadığı için tahrip olmuştur. Zemin katın basık kemerli girişinin sağında ve solunda iki mekan bulunmaktadır. Bu mekanların pencereleri ve iç kısımdaki bazı nişleri, ahşap kepenkle kapatılmıştır. Birinci kata çıkış, sivri kemerli girişin gerisinde merdivenlerle sağlanmaktadır. Merdivenlerin bitiminde bir hol ve holün gerisinde balkona açılan kapı, sağında ve solunda iki mekan bulunmaktadır. Balkon kapısı ve pencereleri ahşaptan olup özgünlüğünü korumaktadır.
Holün sağındaki büyük odanın holden girilen ahşap kapısı ve hole bakan pencereleri; dışardan ferforjeli, içerden ahşap kepenkli geniş çerçevelidir. Bu odanın balkona bakan biri kapatılmış ve parmaklıklı, ahşap kepenkli beş adet penceresi bulunmaktadır. Giriş kapısının ve iki yanındaki iki pencerelerin üstü, içerden dilimli kemer kavsaralıdır. Bu duvar cephesi ve pencere kavsarasıiçinde hayat ağacı, çiçek motifleri gibi cas bezemeler yer almaktadır. Girişin karşı duvarında, iki adet ahşap kepenkli niş ve ortasında küçük dikdörtgen bir niş daha mevcuttur.
Kalem işi bezemelerle süslü
Kuzey duvarında ise ortada içi bitkisel bezemelerle kaplı dikdörtgen alan içerisine alınmış yüzeyi karartılmış alçı bezemeli bir niş bulunmaktadır. Bu nişin iki yanında boydan boya mukarnas dizisi arasında raf biçiminde sarı renkte alçı bezeme yapılmıştır. Yanda ise kare formlu, ahşap kapılı bir niş bulunmaktadır. Duvarlarda, castan yapılmış hayat ağacı motifi gibi bitkisel ve geometrik bezemelere yer verilmiştir. Mekanın tavanı, ahşap hatıllı ve köşelerde boydan boya kalemişi bezemeler yer almaktadır. Holün solundaki mekan yıkılmaya yüz tutmuş, iç kısmında ahşap kepenkli bir nişi bulunmaktadır.
Kabartma Süslemeleri Tahrip Edilmiş
Güney kanadın doğuda kalan kısmı; batıdaki iki gözlü, sivri kemerli eyvanın devamıdır. Eyvanın gözlerinden biri kapatılmıştır. Eyvan kemerlerini taşıyan sütunlar bezemelidir. Eyvanın gerisinde bulunan mekanda kabartma süslemeler görülmektedir. Fakat kapatılmış ve oldukça tahrip olmuştur. Doğu kanadın bodrumuna girişi, güneyden sağlanmaktadır. Zemin katta, güneyde, ikisi kapatılmış dört adet pencereye sahip büyük bir oda yer almaktadır. Pencerelerden ikisi basık kemerli ve ahşap kepenklidir.
Siverek emniyet oteli
Behram Paşa sokak No: 7'de bulunan bu yapı, bir dönem Siverek Emniyet Oteli adıyla ticari mekan olarak kullanılıyordu. Kesme bazalt taştan inşa edilen yapı, merkeziavlu etrafında kuzey, güney ve doğu olmak üzere üç kanattan oluşmaktadır. Kuzey ve doğu kanatlar tek katlı, güney kanat ise zemin+1 katlıdır. Yapı, boş ve harabe bir durumdadır. Yapının birinci katının zemini ve üst örtüsü çökmüştür. Zemin kat mekanları, toprakla dolmuştur.
Yalnızca taşıyıcı elemanları ayakta
Yapıya batıdan yuvarlak kemerli bir kapıdan merkezi avluya geçilmektedir. Avlunun doğu kanadı tek katlı olup bir mekan yer almaktadır. Yapının kuzey kanadı, yuvarlak kemerli bir eyvan ve eyvanın arkasında bir mekan oluşmaktadır. Yapının güney kanadı zemin + 1 katlıdır. Zemin katta iki mekan bulunmaktadır. Birinci katın yalnızca taşıyıcı elemanları ayakta kalmıştır.
Sadece bir kanadı ayakta kalmış
Süleyman Nazif mahallesi Tacettin sokak No: 5'de bulunan bu anıtsal yapı, yöresel malzeme olan kesme bazalt taştan bodrum + zemin + 1 katlı olarak inşa edilmiştir. Yapının özgün dokusu, sadece güney kanatta kalmıştır. Yapının ön kısmına betonarme üç katlı bir yapı yapılmıştır. Yapılan müdahaleler sonucu özgün doku tahribata uğramıştır. Yapının avlu zemini, betonarme olarak yenilenmiş ve doğusuna betonarme bir birim eklenmiştir. Mekanların içi sıvanıp boyanmıştır. Yapıya, kuzeyden basit bir kapıyla girilmektedir. Tek kanadı kalmış olan yapının bodrumuna avludan basamaklarla inilmektedir. Bodrum pencereleri kapatılmıştır.
Yapının kemerleri yıkılmış
Zemin kat; sivri kemerli, iki gözlü bir eyvan, eyvanın arkasında ve batısında birbirine geçiş veren lale bezekli basık kemerli kapı ve pencere açıklıklarına sahip mekanlardan oluşmaktadır. Bu mekanların iç duvarlarında dilimli kemerli nişler yer almaktadır. Eyvanın doğu duvarına yaslanan bazalt taştan bir merdivenle üst kat eyvanına geçilmektedir. Birinci kat eyvanının kemer kısmı yıkılarak yerine beton kiriş yapılmıştır. Eyvanın arkasında ve batısında birbirine geçiş veren mekanlar yer almaktadır. Mekanların dilimli ve basık kemerli pencere açıklıkları bulunmakta ve üst örtüleri içerden ahşap kirişli, dışardan ise betonarmedir
Günümüzde otopark olarak kullanılmakta
Behram Paşa sokak No: 13'te bulunan bu yapı, kesme bazalt taştan bodrum + zemin kat olarak inşa edilmiş. İç avlulu ve düz damlıdır. Özgün doku güney ve doğu kanatta kalmıştır. Söz konusu parsel günümüzdeoto park olarak kullanılmaktadır. Yapının özgün dokusu tahribata uğramıştır. Yapının güney kanadında iki sivri kemerli eyvanın arkasında basık kemer
kapılı yuvarlak kemer pencereli bir mekan bulunmaktadır. Eyvanın batısında da basık kemer kapı ve pencereli bir mekan yer almaktadır. Ancak bu mekanların kapı ve pencereleri kapatılmış olup üst örtüleri kaldırılmış durumdadır. Ayrıca bu kanatta kapatılmış bodrum izleride görülmektedir.
Mekan örtüsü ahşap kirişli
Yapının doğu kanadının bodrum katına kuzeydoğu köşeden küçük bir merdivenle inilmektedir. Bodrum pencereleri sıvanıp kapatılmıştır. Zemin kat, lale bezekli basık kemer kapı ve pencerelere sahip bir mekandan oluşmaktadır. Pencerelerin üzerinde dikdörtgen formlu tepe pencereler yer almaktadır. Mekan kapısının her iki yanında küçük kaş kemerli nişler bulunmaktadır. Mekan içi duvarlarında sivri kemerli nişler evcuttur. Mekan beton duvarla bölünmüş durumdadır. Mekan üst örtüsü içerden ahşap kirişli dışardan betornamedir. Yapının avlusunda kapatılmış havuz izi görülmektedir. Avlu bazalt taş döşelidir.
İki yapı tümden yıkılmış
Süleyman Nazif mahallesinde bulunan iki anıtsal yapı ise tümden yıkılmış ve yerlerine konut ve dükkan yapılmıştır. Sait Paşa sokak No: 7'de yer alan anıtsal yapı tamamen yok edilmiş ve yerine betonarme modern bir bina yapılmıştır. Bu yapının altı dükkan, üstü ile konut olarak kullanılmaktadır. Aynı şekilde Tacettin sokakta bulunan anıtsal yapı da dükkana dönüştürülmüştür. Yapının sadece bazalt taştan, sivri kemer kavsara içinde basık kemerli giriş kapısı ayakta kalabilmiştir. (Sürecek)
