Ahmet Sümbül / Yazı Dizisi (6)

1500 tarihinde yapılan yapı, kare planlı ve tek kubbelidir. Cami ve minarenin kare gövdesi bir sıra beyaz ve bir sıra siyah kesme taştan inşa edilmiştir.

Behram Paşa Camisi

Ziya Gökalp mahallesinde bulunan caminin, dikdörtgen bir avlu içerisinde sekizgen şadırvanı, güneyde merkezi kubbeli, kare planlı harim mekanı ve kuzeyinde iki sıralı, yanlara da taşan beş kubbeli son cemaat yeri vardır. Ahşap tavanlı, avluya akıntılı, kurşun kaplı 2 revak, önde yekpare sekiz beyaz sütuna oturmaktadır.  Günümüze kadar iyi bir şekilde korunan yapı, taş işçiliği yönünden Diyarbakır’ın zengin yapıları içinde yer almaktadır. Zengin süslemelere sahip olması, dikkat çekicidir.

Melek Ahmet Paşa Camisi

Caminin kuzey ve güney kısmı; bir sıra kesme bazalt taş bir sıra beyaz kireç taş sıralarından, diğer cepheleri siyah bazalt taştan inşa edilmiştir. Zemin+1 kattan oluşmaktadır. Zemin katında tonoz örtülü dört adet mekan yer almaktadır. Yapının batı kanadının altında, sokağa geçiş veren bir abbara bulunmaktadır. Cami avlusunda; haziresi ve enine dikdörtgen planlı abdest alma yeri bulunmaktadır. Mimar Sinan eseri olan caminin güneyde ve batıda olmak üzere iki giriş kapısı bulunmaktadır. Güneyde yer alan giriş kapısı, dışa taşkın dikdörtgen planlı olup dilimli kemerinin içi, mukarnas bezemelidir.

Çinilerin çoğu sökülmüş

Caminin kuzey köşesinin önünde yer alan ve camiden bağımsız olarak yapılmış minare, kare kaide üzerinde yükselen silindirik formlu ve tek şerefelidir. Minaresinde bulunan otiflerin içi çinilerle doldurulmuş, ancak çinilerin çoğunluğu bugün sökülmüş durumdadır.

Ragıbiye (Defterdar) Cami

Süleyman Nazif mahallesinde bulunan dikdörtgen planlı cami, kesme bazalt taştan iki katlı olarak inşa edilmiştir. 1594 tarihinde yapılan cami, kesme bazalt taştan yapılmıştır. Caminin zemininde beşik tonozlu iki bölüm bulunmakta, bunların birincisi yapıyı boydan boya keserek alttan diğer sokağa geçişi sağlayan bir abbara, diğeri ise dükkan olarak kullanılmaktadır. Cami kısmına, kuzey yöndeki merdivenlerden çıkılarak girilmektedir. Caminin minaresi bulunmamaktadır.

Kavas-ı Sağır Cami

Savaş mahallesinde bulunan cami, doğu-batı doğrultuda enine dikdörtgen planlıdır. Kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının iç kısmı fayans döşenmiş ve boyanmıştır. Son cemaat yerinin kemerleri camekanla kapatılmıştır.  Mekanın son cemaat yerine bakan lentolu taşlı iki penceresi ve dört adet de tepe penceresi bulunmaktadır.Son cemaat yerinin tavanı ahşap kirişlidir. Harim mekanı, doğu-batı doğrultuda enine dikdörtgen planlı ve tek sahınlıdır. İki sivri kemerin desteklediği oturan tavan, ahşap kirişlidir. Güney duvardaki mihrap fayansla kaplanmıştır. Avlu zemini, bazalt taş döşelidir. Kavas-ı Sağır Vakfı'na ait olan ve 16. yüzyılda yapılmış olan caminin bugünkü durumu hakkında, söz konusu mahalleye giriş yasak olması nedeniyle bilinmemektedir.

Nasuh Paşa Camisi

Yapı, doğu-batı doğrultuda dikdörtgen planlı olup siyah- beyaz renkli taştan inşa edilmiştir. 1611 tarihli camiye, avlunun batısındaki bir kapıdan, harim mekanına girilmektedir. Harim mekanı, dört kemer üzerinde yükselen bir kubbeye sahiptir. Kubbe etrafında küçük pencereler yer almaktadır. Yanlardan kubbeyi destekleyen, çapraz tonozlar mevcuttur. Avlunun güneyinde, üç sütuna oturan dört sivri kemer açıklıklı bir revak bulunmaktadır.

Arap Şeyh Camisi

1611 tarihli cami, Sur'da yaşanan çatışmalar sonrasında yerle bir edilen Hasırlı mahallesinde bulunmaktadır. Kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Batıya bakan sivri kemerli kavsara içerisinde, basık kemer açıklıklı bir kapıdan caminin avlusuna geçilmektedir. Avlunun kuzeyinde caminin haziresi, şadırvan ve abdesthane bölümü yer almaktadır. Avlunun güneyinde, yuvarlak kemerli beş gözlü revak sırası son cemaat yeri olarak kullanılmaktadır. Kemerlerin ikisi kapatılarak mekana dönüştürülmüştür. Caminin bulunduğu bölgeye giriş yasağı olduğu için yapının ayakta olup olmadığı bilinmemektedir.

Kurdoğlu İsmail Paşa Camisi

Diyarbakır'da Sur dışında kalan dini kültürel yapılarından tek landır. Yenişehir ilçesi Kurdoğlu Askeri Lojmanları içinde yer almaktadır. Cami, sekizgen planlı, tek kubbelidir. Cami, bakımsızlıktan ve yapılan eklentilerden dolayı tahribata uğramıştır. 1611 yılında yapıldığı tahmin edilmektedir.

Sin Cami

Ziya Gökalp mahallesinde bulunan cami, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Camiye giriş, yuvarlak kemerli kapı açıklığından, sonrasındada beton basamaklardan çıkılarak sağlanmaktadır. Sol tarafta abdest alma yeri ile briketlerle örülmüş küçük bir bölüm yer almaktadır. Bu bölümün duvarları fayans döşenmiştir. Sağ tarafta yuvarlak kemerli kapıdan, harim mekanına geçilmektedir.

Karışık Budak Cami

Dabanoğlu mahallesinde bulunan caminin yapım tarihi 1895'tir. Kesme bazalt taştan inşa edilen caminin avlusunun batı duvarının önünde küçük bir mezarlık bulunmaktadır. Avlu zemini kesme bazalt taş döşelidir. Bulunduğu mahalleye giriş olmadığı için caminin son durumu hakkında bilgi alınamamakta.

Çağal Cami

Ali Paşa mahallesinde bulunan cami enine dikdörtgen planlı olup kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. 1604 tarihli olan caminin ön kısmında, sivri kemer açıklıklı üç gözlü son cemaat yeri bulunmaktadır. Kemer açıklıkları camekanla kapatılmıştır. Üst örtüsü düz damdır. Harim kısmı enine dikdörtgen planlı olup güneyinde basit bir mihrap nişi yer almaktadır. Avlunun kuzeyinde bir hazire bulunmaktadır. Avlu zemini mozaik ile döşenmiştir.

Salos Cami

1743 tarihinde yapılan cami, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Restorasyonlar sırasında birçok değişikliğe uğrayan caminin girişi Gazi Caddesi üzerinden yapılmaktadır. Caminin giriş kapısının iki yanında, ikişer pencere açıklığı bulunmaktadır. Dikdörtgen formlu pencerelerin üstünde, birer adet pencere daha mevcuttur. Avlunun kuzeyinde abdest almak için kullanılan çeşme kısmı bulunmaktadır. Avlunun kuzeydoğu köşesinde ise küçük bir tuvalet yapısı mevcuttur.

Hasırlı Cami

Anıtsal değerde olan cami kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapıya, batıdan verilmiş yuvarlak kemerli bir kapıdan giriş sağlanmaktadır. Avlunun kuzeyinde betonarme bir mekan, güneyinde de betonarmeye dönüşmüş cami yer almaktadır. Camiinin duvarları ve mihrabı fayansla kaplanmıştır. Caminin bugünkü durumu hakkında, söz konusu bölgeye girişler yasak olduğu için bilgi alınamamaktadır.

Hanzade Cami

İskenderpaşa mahallesinde bulunan yapının ilk yapım tarihi bilinmemekle beraber, Mehmet Halil Bey tarafından 1896-1902 yılları arasında ikinci kez inşa edildiği kayıtlarda geçmektedir. Cami, doğu-batı doğrultuda dikdörtgen planlı ve tek katlıdır. Üst örgüsü düz dam olarak yapılmıştır.

İbrahim Bey Camisi

16. yüzyıl eseri olan cami, halen girişlerin yasak olduğu Dabanoğlu mahallesinde bulunmaktadır. Kesme bazalt taştan inşa edilmiş olan cami, doğu- batı doğrultuda dikdörtgen planlıdır. Mihrap mermerle kaplanmıştır. caminin içi güney duvar alt kısmının zemini mermerden yükseltilmiştir. Caminin son durumu hakkında bilgi mevcut değil.

Hacı Müştak Camisi

1620 tarihli cami Süleyman Nazif mahallesinde bulunmakta. Anıtsal değerde olan caminin avlusu, hazire olarak kullanılmış ve içinde üç adet mezar bulunmaktadır. Caminin batısında bir kemer izi görülmektedir. Caminin mihrabı, dilimli kemerli ve mukarnas bezelidir. Üst örtüsü, ahşap kirişli düz beton damlıdır. Caminin giriş kapısının iki yanında yer alan pencereler, sivri kemerli kavsara içerisinde lento taşlı olup pencerelerin üstünde küçük kare tepe pencereler bulunmaktadır. Doğu duvarı ise betonarme bir yapı ile birleştirilmiştir.

Hançer Güzel Camisi

Anıstal değerde olan cami, Ali Paşa mahallesinde bulunmakta. Yöresel malzeme olan kesme ve yonu bazalt taştan, tek katlı olarak inşa edilmiştir. Yapının özgün dokusu tahrip edilmiştir. Caminin dış cephe duvarları taş malzeme ile yığma olarak yapılmıştır. İç kısımlarında ise betonarme olarak yenilendiği görülmektedir. Avlu güney kanadında üç kemerli bir eyvan bulunmaktadır. Ancak eyvanın kemerlerinin içi duvarla örülerek kapalı mekan haline dönüştürülmüştür. Avlunun batı ve kuzey kanadına betonarme birimler yapılmıştır. Avlunun kuzeydoğusunda kesme bazalt taştan yapılma küçük bir mekan içerisinde sandukası bulunan EbulMucin Türbesi yer almaktadır.

Hacı Büzrük Mescidi

15. yüzyıla ait olan yapı, Cevat Paşa mahallesinde bulunmaktadır. Mescidin iç kısmı boyanmış, harim mekanı ahşapla kaplanmış, mihrabı yeni yapılmıştır. Üst örtüsü yenilenmiştir. Güneydeki son cemaat yeri, iki sivri kemerle avluya açılmaktadır. Kemerlerin dayandığı sütunlar, basit bir başlığa sahiptir. Bu kısımda, kemerlerin yanındaki iki uzun duvara birer pencere açılarak hareketli bir cephe yaratılmaya çalışılmıştır. İbadet mekanı enine dikdörtgen planlıdır. (Sürecek)

Editör: TE Bilişim