Ahmet Sümbül / Yazı Dizisi (8)

Güneydoğu Ekspres Diyarbakır - 1950'lerde, CHP dönemine daha bir özgür ortamda yayın hayatına başlayan yerel gazetelerin tamamına yakını iktidarda olan Demokrat Parti taraftarlığı yaparak ayakta kalmaya çalışıyordu. Ancak her şeye rağmen iktidara muhalefet eden yerel gazeteler de yayınlanmaktaydı. Bu gazeteler çeşitli baskılara rağmen 1970'lere kadar yayınlarını sürdürdüler.

O tarihlerde yayınlanan gazetelerden Demokrat Şark Gazetesi 29 Ocak 1954 tarihinde yayın hayatına başlar. Günlük olarak çıkan gazete dört sayfa şeklinde yayınlanır. İlk iki sayfası güncel haberlerden oluşurken son iki sayfası reklam ve ilanlardan oluşur. Demokrat Şark Gazetesi’nin imtiyaz sahibi Abdullah Ocak'tır. Kendi matbaasında basılan bu gazetenin satış fiyatı ise 10 kuruştur. 

Genel siyaset üzerine yazılar yayınlanır

Demokrat  Şark Gazetesi’nin haber çeşitliliği genel anlamda Türkiye’nin genel siyaseti üzerine yoğunlaşır. Genel siyaset dışında Diyarbakır’daki siyasi gelişmeler ve sosyal olaylar ile yurt dışındaki önemli gelişmeler de gazetenin yoğun olarak verdiği haberler arasındadır. Demokrat  Şark Gazetesi’ne diğer gazetelerden ayıran önemli bir özelliği dört sayfa olarak yayınlanmasıdır.

Dilenciler o tarihlerde de gündemdedir

Sayfa sayısının fazla olması gazetenin içeriğinin de zenginleşmesini beraberinde getirir. Bu anlamda gazete köşe yazıları, spor bölümü, sağlık,  şiir vb. farklı alanlarda yazılar yayınlanır. Gazetenin ilk sayfasında genellikle köşe yazıları yer alır. Bunlardan biri gazetenin imtiyaz sahibi Abdullah Ocak’ın haftanın bazı günlerinde “Benim Köşem” isimli köşe yazılarıdır. Yazılarında genellikle Diyarbakır özelindeki gelişmelerden bahseden Ocak, “Şehrimiz ve Dilenciler” isimli yazıda, Diyarbakır’da belediyenin daha önceleri dilencilere karşı mücadele ettiğini fakat şu an bu konuyla pek ilgilenmediğini bundan doyalı her sokak başında dilencilerin tekrar boy göstermeye başladığını, bu durumunda Diyarbakır’a yakışmadığı ve belediyenin tekrar bu işe el atması gerektiğini anlatır.

Demokrat Parti paralelinde yayın yapar

Demokrat  Şark Gazetesi’nin yayın politikası Demokrat Parti paralelindedir. Örneğin; “D.P. iktidarı memleket kalkınması ve vatandaşın hayat standardının yükselmesine paralel olarak hayatı ucuzlatıcı tedbirler alıyor muhalefet partileri vatandaşın menfaatine alınan tedbirleri çekemiyor. Endişe içinde bulunuyor”, “Kocaeli’nde muhalefetin tutunacak tarafı yok, bir hafta zarfında 1541 kişi D.P.’ye iltihak etti.”, “Avrupa basını memleketimizi övüyor, Demokrat Parti iktidarının memleketimiz sathında girişmiş  olduğu muazzam kalkınma hamleleri Avrupa basını tarafından takdirle karşılanmaktadır.” gibi ifadeler bu politikayı açıklar mahiyettedir.

İleri Yurt Gazetesi

25 Temmuz 1954 yılında yayın hayatına başlayan İleri Yurt Gazetesi günlük olarak çıkan siyasi bir gazetedir. Gazetenin merkezi Gazi Cad. Manav Sok. 2‐3 nolu adresinde yer alır. Ümmid matbaasında basılan gazetenin imtiyaz sahibi Abdurrahman Efem Dolak, yazı işleri müdürü ise Av. Recai İskenderoğlu’dur. İleri Yurt gazetesi dört sayfa  şeklinde çıkar. Gazetenin birinci ve ikinci sayfaları güncel haberlerden oluşurken üçüncü ve dördüncü sayfaları ilan ve reklamlar bulunur.

'Siyasi dedikodu'lar yayınlanır

Gazetede 1957 Ağustos ayından itibaren ilk sayfada şiir köşesi ve siyasi dedi‐kodu isimli köşe yazıları çıkmaya başlar. “Siyasi Dedi‐kodu” isimli köşede 17 Ağustos 1957 tarihli  ʺMuhalefet Meselesiʺ  isimli yazı  şu şekilde yayınlanır:  ʺGeçenlerde bazı hakikatleri yazan gazetemizin nüshası ilgilileri tarafından okunurken içlerinden bir zat, kulak asmayın buna...! Bu muhaliftir demiş. Evet itiraf ediyoruz. Amme menfaatini kendi gayeleri uğruna hiçe sayan, kim olursa olsun ona biz muhalifiz. Kendilerini biraz insafa davet edelim acaba takdire şayan herhangi bir hareketlerini takdirden geri kaldık mı?ʺ.

Gökalp Gazetesi

16 Ağustos 1954 yılında yayın hayatına başlayan Gökalp Gazetesi günlük siyasi bir gazetedir. Gazetenin sahibi ve aynı zamanda mesul müdürü Cevdet Yiğitoğlu’dur. Gazetenin merkezi Varol Kapalı Çarşısı 6 nolu adrestedir. Gökalp gazetesi iki sayfa  şeklinde yayınlanmakta olup birinci sayfası güncel haberlerden oluşurken ikinci sayfası ilan ve reklamlardan oluşur. Günlük satış  fiyatı 5 kuruş olan Gökalp gazetesi, 1961 yılına kadar yayınlanmaya devam etmiştir.

Ziya Gökalp Gazetesi

Ziya Gökalp Gazetesi, 1 Kasım 1957 tarihinde yayın hayatına başlayan günlük siyasi bir gazetedir. Gazi Caddesi Sunkar Sokak 12 numaralı adreste faaliyet yürüten gazetenin imtiyaz sahibi  İlhan Baturay, yazı işleri müdürü Nejat Baturay’dır. Nejat Baturay’dan sonra Hüsnü Pamukçu gazetenin yazı işleri müdürlüğüne getirilir. Gökalp matbaasında basılan gazete Pazar günleri hariç her günçıkar. Ziya Gökalp gazetesi iki sayfa  şeklinde yayınlanır. Birinci sayfası güncel haberlerden oluşurken ikinci sayfası ilan ve reklamlardan oluşmaktadır. Günlük satış ücreti on kuruştur.

Hükümete övgü, CHP'ye eleştiri

Ziya Gökalp gazetesinin yayın politikasında genel anlamda Türkiye genelinde meydana gelen olaylar, Türkiye ve dünya siyasetiyle ilgili haberler ve son olarak da Diyarbakır’da ekonomik ve sosyal konularla ilgili haberlere yer vermiştir. Gazetenin ilk sayfasında 1959 yılından itibaren yazar ismi olmayan köşe yazıları çıkar. Güncel politika hakkında yazıların çıktığı bu bölümde daha çok Demokrat Partinin politikalarının savunulduğu ve CHP’nin eleştirildiğini görülür. Örneğin 2 Eylül 1959 tarihinde çıkan “Köylüyü Çekemeyenler” isimli yazıda Demokrat Parti iktidarı döneminde köylünün refaha kavuştuğu ve artık  şehirlerde boy göstermeye başladığını ama bunu diğer politikacıların çekemediği anlatılır.

Güneydoğu Haber Gazetesi

Güneydoğu Haber Gazetesi 13 Nisan 1959 tarihinde yayın hayatına başlayan günlük siyasi bir gazetedir. Gazete iki sayfa  şeklinde yayınlanır. Güneydoğu Haber Gazetesi’nin haber konuları arasında Türkiye, Diyarbakır ve dünya gündemiyle alakalı siyasi, ekonomik ve sosyal haberler bulunmaktadır. Gazetenin yayın politikasına bakıldığında Diyarbakır yerel siyasetine fazla yer vermediği, genellikle siyaset dışı konular ile alakalı haberleri öne çıkardığı anlaşılmaktadır. Diyarbakır o tarihte basında önemli bir konumdaydı 1950 ve 60'lı yıllarda, Diyarbakır Türkiye basın tarihi açısından önemli bir konumda bulunur. Bunda Diyarbakır gazetesi gibi Türkiye’nin ilk gazetelerinden birinin yayınlanmış olmasının, Osmanlıca, Türkçe, Arapça, Kürtçe, Ermenice ve Süryanice gibi farklı dillerde gazete ve dergilerin bulunmasının ve etkili köşe yazarlarının bulunmasının payı büyüktür.

Civar illerin gazeteleri de Diyarbakır'da basılır

Diyarbakır’daki matbaalarda Diyarbakır gazetelerin yanı sıra civar illerdeki gazete ve dergilerin hazırlanması ve basımı gerçekleşir aynı tarihlerde. Demokrat Parti döneminde Diyarbakır gazetelerinin en önemli gündem maddesi siyasettir. Tek Parti döneminden sonra nispeten daha özgür ve demokratik bir ortamın tesis edilmiş olması, farklı düşüncelerin ifade edilmesine müsait bir zeminin oluşmuş olması yerel basını da olumlu anlamda etkiler. Ancak yayın hayatına başlayan bu gazetelerin tamamına yakını da sonradan iktidar propagandası yapmaktan geri kalmazlar.

Bu bağlamda Diyarbakır’da on yıllık süre içinde demokrat, milliyetçi, muhafazakâr yapıya sahip birçok gazete basılarak kitlelerine kendi düşüncelerini ifade etmek imkânı bulmuştur. Demokrat Partinin ilk yıllarında Diyarbakır’daki mevcut gazeteler iktidara karşı biraz mesafeli durmuş ve CHP çizgisine yakın bir yayın politikası izler.

1963 yılına kadar 24 gazete ve 22 dergi yayınlandı

1954 seçimlerinden sonra Demokrat Partinin iktidarını sağlamlaştırmış  olması halka kendini anlatmada ve tabana ulaşmada başarılı olması ve DP’yi destekleyen yeni gazetelerin yayın hayatına girmiş  olmasının da etkisiyle Diyarbakır yerel basınında Demokrat Parti lehine bir yayın politikasına geçildiği görülür. Bu gelişmeler ışığında 1963 yılına kadar toplamda 24 gazete ve 22 derginin yayınlandığı Diyarbakır’da Demokrat Parti döneminde basın hayatının çok canlı olduğunu söylemek mümkündür. (Bitti)

Editör: TE Bilişim