Ahmet Sünbül/Yazı Dizi (4)
Güneydoğu Ekspres Diyarbakır - Birinci dünya savaşının ardından Türkiye topraklarından göç ettirilen ve Irak'a yerleşen Nesturi-Keldaniler, Irak'ın İngiltere yönetiminde olduğu 25 yılda görece özerk yaşadılar. Dillerini, dinlerini ve kültürlerini koruyup geliştirdiler. Ancak Irak'ta manda yönetiminin sona erip bağımsızlığını ilan ettiği 1932 yılında, Nesturi-Keldanilerin özerk yönetimleri de dağıtıldı.
Irak ordusu tarafından operasyon yapıldı
Kral Faysal'a karşı ayaklanan Nesturi-Keldaniler ile Irak ordusu arasında yer yer çatışmalar yaşandı. Asuri patriği ve din adamları Kıbrıs'a sürgüne gönderilirken, Irak içinde de geniş kapsamlı operasyon başlatıldı. Irak Ordusu'nun 1933 yılı Ağustos ayında yaptığı operasyon sırasında özellikle İsmailiye'de çok sayıda Asuri yaşamını kaybetti.
Irak bağımsız olunca kısmi özerkliğe son verdi
Irak'ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra, Nesturi-Keldanilere 1925 tarihinde Milletler Cemiyeti kararıyla verilmiş olan kısmi özerklik hakları yıllar içinde tümden kaldırıldı.
Irak'ta Baas Partisi, yönetimi ele geçirdikten sonra, 1972 yılında Asurilere geniş kültürel haklar tanıyan düzenlemeler yaptı. Dillerini serbestçe kullanıp geliştirmeleri sağlandı, Süryanice eğitim serbest bırakıldı. 1968 yılında İran'da toplanan Asuri kongresinde, Asuri bayrağı kullanılmaya başlandı.
Saddam kültürel haklarını iptal etti
1977 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nin Chicago kentinde Asuri diasporası tarafından kurulan "Geçici Asuri Hükümeti" özerk Asuri devletinin anayasasını hazırladı. Ancak Irak'ta 1979 tarihinde yönetime el koyan Saddam Hüseyin, Asuriler tanınmış olan tüm kültürel hakları iptal etti. Bununla da yetinmeyen Saddam Hüseyin, Kürtler, Êzidiler, Ermeniler gibi Asurilere de asimilasyon politikasını dayatarak Araplaştırma politikası uygulamaya başladı.
Daha güvenli olan Kürt bölgesine göç ettiler
1991 yılında Irak Kürt bölgesinde başlayan isyan sonrasında, Irak'ın değişik bölgelerinde bulunan Asuriler, daha güvenli olduğu için Kürt bölgesine akın etmeye başladılar. Buraya yerleşen Asuriler, günümüzde de dini, kültürel ve sosyal haklarını kullandıkları gibi, kendi dillerinde de eğitim-öğretim görebilmekte. Aynı şekilde Irak Kürt parlamentosuna da Asuri temsilcilerini gönderebilmekteler.
Irak'ta nüfusları 600 bini buluyor
Günümüzde Irak topraklarında yaklaşık 600 bin Asuri'nin yaşadığı tahmin ediliyor. Bu nüfusun çoğunluğu Katolik Keldani kilisesine bağlı. Yine Ortodoks ve Protestan Asuriler de Irak topraklarında yaşamakta. Nesturi-Keldanilerin bir kısmı Ninova, Basra ve Bağdat'ta yaşarken, büyük bölümü ise daha güvenli buldukları Irak Kürt Bölgesi'nin Erbil, Süleymaniye, Duhok, Selahaddin gibi kentlerinde yaşamakta.
Türkiye'de Keldaniler
Osmanlı İmparatorluğu zamanında Keldaniler, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Maraş, Urfa, Bitlis, Van, Hakkari, Gevaş, Beytüşşebap, Cizre, Midyat, Silopi, Savur, Musul, Halep, Zaxo, Süleymaniye, Kerkük, Akra, Zibar ve Bağdat’ta yaşamaktaydılar.
Birinci dünya savaşı sonrasında Osmanlı imparatorluğunun dağılması ve Keldanilerin büyük kısmının göç etmesiyle, bu nüfus oldukça azaldı. Türkiye'de sayıları ancak binlerle ifade edilebilen Keldanilerin büyük kısmı halen İstanbul'da ikamet etmekte.
90'lı yıllarda terk etmek zorunda kaldılar
Hakkari ve Şırnak bölgesinde yaşayan Keldanilerin büyük bir kısmı ise 1990'lı yıllarda bölgede yaşanan çatışmalar ve köy boşaltmaları sonucu yaşadıkları toprakları terk etmek zorunda kaldılar. Şırnak'ın Cizre, Silopi ve Beytüşşebap ilçelerinde bu yüzyılın başına kadar binlerce Keldani yaşıyordu.
Geri dönen aileler oldu
Zorunlu göç, geçim sıkıntısı ve köy boşaltmalar sonrasında kalan Keldaniler de yakın zamanda köylerini terk etmek zorunda kaldılar. Köye geri dönüş projelerinin hayata geçirilmesiyle birlikte, Şırnak'ta topraklarını terk eden Keldanilerin çok az bir kısmı geri dönüş yaparak, burada tekrar yaşamaya başladılar. (Sürecek)