Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (28)
Diyarbakır'da sivil mimari örneklerinin en fazla bulunduğu mahallelerden biri Cevatpaşa mahallesidir. Buradaki kültürel envanterimize kayıtlı anıtsal yapıların bir çoğu halen ayakta durmakta. Bazıları orijinal dokularını yitirse de, yüzlerce yıllık tarihe sahip bu yapıları halen görebiliyoruz.
Sivil Mimarinin Belirgin Örneği
Cevatpaşa mahallesinde bulunan ve bir dönem Tekel satış şubesi olarak kullanılan bu anıtsal yapı, bazalt taştan inşa edilmiş, zemin + 1 katlıdır. Yapı, Diyarbakır sivil mimarisinin belirgin bir şekilde gözlendiği yapılardan biridir. Yapıya güneyden üstü saçaklı, basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Bazalt taşla döşenen ve yanında küçük bir mekan bulunan avlunun zemini orijinaldir. Yapı biri kuzey, diğeri doğu olmak üzere iki kanattan oluşmaktadır.
Ahşap Kirişli Mekanlar
Kuzey kanat zemin katında, basık kemer pencereli bir mekan bulunmaktadır. Üst örtüsü dışardan betonarme, içerden ahşap kirişli olan bu mekanların avluya bakan basık kemerli pencereleri bulunmaktadır. Doğu kanat zemin katında, yanında küçük bir mekan bulunan, geniş yuvarlak kemerli bir mutfak yapısı yer almaktadır. Bu kanadın üst katı tamamen betondan inşa edilmiş modern bir yapıdır.
Dış Cephesi Orijinalliğini Korumuş
Cevatpaşa Çubukçu sokakta bulunan bu anıtsal yapı, bazalt taştan inşa edilmiş, bodrum + zemin kattan oluşmakta. Yapının güney cephesi orijinalliğini korumaktadır. Yapının güney kanadının bodrum katına güneydoğuda yer alan kesme bazalt taş basamaklarla inilmektedir. Buradaki pencere açıklıkları dikdörtgen formlu ve demir parmaklıklıdır. Yapının zemin katına kesme bazalt taş basamaklarla çıkılmaktadır. Buradaki sivri kemerli eyvan demir kapıyla kapatılmıştır.
Avlusu Kesme Bazalt Taş Döşeli
Eyvanın sağında ve solunda mekanlar bulunur. Bu mekanların avluya bakan pencere açıklıkları yuvarlak kemerlidir. Sivri kemerli eyvanın gerisinde ikinci bir eyvan girişi daha bulunmaktadır. Üst örtüsü taş konsollarla taşınan yapının avlusu kesme bazalt taş döşelidir. Yapının güneybatı kısmında kesme bazalt taş basamaklarla inilen küçük bir odunluk kısmı yer almaktadır.
Avluda yer alan kuyular kapatılmış
Eski Ziraat Bankasının sokağında yer alan bu yapı, düzgün kesme bazalt taştan bodrum + zemin katlı olarak inşa edilmiştir. Güney kanadının orijinalliğini koruduğu yapı, diğer kanatlarda tamamen betonarmeyle çevrilmiştir. Yapının avlu zemini orijinalliğini korumuş ve avluda yer alan üç adet kuyu sonradan kapatılmıştır. Yapının batısında bulunan mekanın altındaki mahzende, kapatılmış olan bir kuyu bulunmaktadır.
Eyvanın batısında yer alan odanın pencere aralarında, dıştan küçük kaş kemerli nişler bulunmaktadır. Geniş bir avlunun güney kanadında bulunan yapının orijinal kısmı korunmuştur. İki kemerden oluşan, ortasında küçük bir havuz bulunan eyvanın arkasında ve batı kısmında dikdörtgen formlu pencerelerin yer aldığı iki oda bulunmaktadır. Eyvanın batısındaki odanın içinden geçilerek ikinci bir odaya girilmektedir. Ayrıca eyvanın doğusunda iki sivri kemerli niş bulunmaktadır.
Avlu Zemini Betonla Döşenmiş
Cevatpaşa mahallesi Gürkan sokakta yer alan bu yapı, bazalt taştan inşa edilmiş. Yapının güney kanadı zemin, kuzey kanadı zemin + 1, batı kanadı ise bodrum + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının dış cepheleri orijinalliğini korurken, iç kısımları orijinalliğini yitirmiştir. Yapının iç ve dış kısımları boyanmış, mekan zemini ve avlu zemini betonla döşenmiş, eyvan kısımları betonla kapatılmış ve ara kısımları ahşapla kapatılarak ayrı mekanlar haline getirilmiştir.
Yuvarlak kemerli eyvan
Yapının güney kanat zemin katında, avluya bakan pencereleri dikdörtgen açıklıklı ve demir parmaklıklı bir mekan yer almaktadır. Kuzey kanadın zemin katında üç adet yuvarlak kemerli eyvan bulunmaktadır. İkisi kapatılan bu eyvanlardan biri tuvalet ve banyo, diğeri ise mutfak olarak kullanılmaktadır. Kuzey batıda bulunan eyvan kısmından kare bazalt taş basamaklarla çıkışın sağlandığı üst katta, içlerinde derin nişlerin yer aldığı tek mekan bulunmaktadır.
Sonradan boyanan bu mekanın avluya bakan cephesi ahşaptan yapılmıştır. Batı kanadın bodrum katına basamaklarla inilmektedir. Bu kanadın zemin katında, demir parmaklıklı bir pencere açıklığı bulunmaktadır. Yapının kuzey cephesini güney cephesine bağlayan doğu duvarında, taş konsollara oturan kesme bazalt taş basamaklar kullanılmıştır.
Geleneksel sivil mimariyi güzel bir örnek
Cevatpaşa mahallesi Varol sokakta bulunan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Avlunun güney ve doğu kanadındaki yapılar orijinal dokularını korumakta. Yapı, geleneksel Diyarbakır sivil mimarisine güzel bir örnek teşkil etmektedir. Yapının mekanı, tavanı ve duvarları betonarmedir.
2 pencereli cumbası mevcut
Yapının, zemini dişi bazalt taş döşeli avlusuna giriş; batı yönünde, basık kemerli bir kapı aracılığı ile sağlanmaktadır. Avlu kuzeyinde betonarme bir birim bulunmaktadır. Güney kanat zemin+ 1 kattan oluşmaktadır. Yapının zemin katında, sivri kemerli bir mutfak ve üst kata geçişin sağlandığı merdivenin bulunduğu, basık kemer kapılı bir aralık mevcuttur. Birinci kattaki mekana bu aralıktan geçilmektedir. Mekanın; avluya bakan dilimli 4 penceresi, sokağa bakan iki pencereli cumbası vardır. Mekanın karşısında küçük bir merdivenle çıkılan küçük bir oda daha bulunmaktadır. Doğu kanadı bodrum + zemin kattan oluşan yapının bodrum kat girişi, avludan merdivenle inilerek sağlanmaktadır.
Hicri 1324 tarihli eyvan
Bodrumun avluya bakan 2 küçük penceresi bulunmaktadır. Zemin katta, sepet kulp kemeri üzerinde Hicri 1324 tarihli bulunan bir eyvan yer almaktadır. Eyvanın doğu duvarında büyük dilimli bir niş, nişin sağ ve solunda ise birer küçük niş mevcuttur. Eyvan kuzey ve güneyinde birer mekan bulunmaktadır. Güneydeki mekan, eyvanın sonradan bölünmesi ile oluşturulmuştur. Kuzeydeki mekanın avluya bakan, yuvarlak kemerli 3 adet penceresi vardır. Pencere ve kapı kemerlerinin lale motifi ve geometrik motiflerle bezendiği görülmektedir.
1958 Yılında Restore Edilmiş
Yardımcı sokakta yer alan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, bodrum + zemin kattan oluşmakta. Yapı 1958 yılında restorasyon görmüştür. İç kısmı boyanmış olan yapıda betonarme eklentiler mevcuttur. Doğu kantta yer alan eyvan fayansla, mekanların zemini ise yeniden betonla döşenmiştir.
Bazalt Taş Döşeli Avlu
Dikdörtgen açıklıklı bir kapıdan zemini kesme bazalt taş döşeli avluya geçilir. Avlunun güney kanat bodrum katına giriş, doğuda yer alan sivri kemerli eyvan açıklığın solundan basamaklarla sağlanmaktadır. Buradaki pencere açıklıkları dikdörtgen formludur. Zemin katında giriş holünün gerisinde, sağ ve solunda mekanlar yer alır. Üst örtüleri ahşap hatıllı olan mekanların avluya bakan pencere açıklıkları dikdörtgen formludur. Doğu kanadın zemin katında yer alan yuvarlak kemerli eyvan kısmı ahşapla kapatılmıştır. Batı kanadın bodrum katına giriş kuzeybatıdan, kesme bazalt taş basamaklarla sağlanmaktadır. Buradaki pencere açıklıları dikdörtgen formlu ve üst örtüleri ahşap hatıllıdır. Zemin katında yer alan sivri kemerli eyvan ahşapla kapatılmış ve mekan haline getirilmiştir. Eyvanın solunda üst örtüsü ahşap hatıllı, dikdörtgen pencere açıklığına sahip bir mekan yer alır. Üst örtüsü taş konsollar üzerine oturan yapı betondan düz damlıdır.
Havuz fayansla döşenmiş
Cevatpaşa mahallesinde bulunan bu anıtsal yapının güney ve doğu kanadı zemin kattan oluşmaktadır. Yapının kuzey ve batı kanadına betonarme yapılar eklenmiştir. Yapının kuzey ve doğu kanatları orijinalliğini korumaktadır. Fakat iç mekanlarında değişikliğe gidilmiştir. Yuvarlak kemerli kapı girişinden uzunca bir hole geçilmektedir. Kesme bazalt taş döşeli avlunun ortasında fayansla döşeli bir havuz bulunmaktadır. Holün sonunda, sağ tarafta duvarları boyanmış, üst örtüsü ahşap hatıllı bir mekan yer almaktadır.
Düz beton damlı
Holün bitiminden sonra sivri kemerli giriş eyvanına geçilmektedir. Eyvanın sol kısmında muhtemelen bir mekan olduğu düşünülen ve daha sonra tuğla ile kapatılan bir yapı bulunmaktadır. Giriş eyvanının güneyinde, eyvanın sağ tarafında, yuvarlak kemerli bir mekan yer almaktadır. Üst örtüsü ahşap hatıllı olan mekanın duvarında derin nişler bulunmaktadır. Mekanın avluya bakan pencereleri yuvarlak kemerli açıklık içine alınmıştır. Doğu kanatta sepet kulplu, kemerli bir eyvan kısmı yer almaktadır. İç kısmında ocak nişi bulunan bu eyvanın üst kısmı betonarmedir. Yapının üst örtüsü taş konsollarla taşınan düz beton damlıdır.
Avlusu orijinalliğini korumakta
Cevatpaşa mahallesi Yardımcı sokak, No:1'de yer alan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Güney ve kuzey kanadı bodrum+zemin kattan oluşmaktadır. Avlunun kuzey ve güney kanadı orijinalliğini koruyabilmiştir. Yapının üst örtüleri ve zemin kısımları betonla sıvanmıştır. Basık kemerli kapı girişinden, sonradan yapılan koridora geçilmektedir. Koridorun doğu yönünde sonradan kapatılmış kemer izleri mevcuttur.Koridorun avluya açılan basık kemerli bir kapısı bulunmaktadır. Avlu kareye yakın bir plandadır.
Sivri kemerli nişler
Avluya bakan beş adet pencere açıklığı bulunmaktadır. Basamaklarla çıkılan zemin katında sivri kemerli bir eyvan yer almaktadır. Eyvanın doğu duvarında büyük yonca kemerli bir niş, nişin sağ ve solunda sivri kemerli birer niş mevcuttur. Eyvanın kuzey duvarında yonca kemerli iki niş bulunmaktadır. Batı yönünde basık kemerli bir kapıyla girişin sağlandığı bir mekan yer almaktadır. İç kısımdan üç basamakla çıkılan, giriş kısmının üzerinde çiçek motifli bir açıklık bulunan küçük bir kiler kısmı mevcuttur. Mekanın eyvana bakan basık kemerli pencere açıklıkları bulunmaktadır.
Zemin betonarme ile döşenmiş
Tavanı ahşap kirişli olan mekanın dışı betonla sıvanmış, zemini ise betonarmedir. Eyvan, oda nişi ve pencereler üzerinde castan geometrik ve bitkisel bezemeler yer almaktadır. Avlunun güney kanadının bodrum katına giriş, güney kanadın batısından sağlanmaktadır. Girişin tavanı betonarmeye çevrilmiş, ayrıca avluya bakan parmaklıklı pencere açıklığı bulunmaktadır. Zemin kat avludan iki basamakla yükseltilmiştir. Bu kısımdaki mekana basık kemerli üçgen bezekli bir kapıdan geçilmektedir. Mekanın iç kısmında derin nişler yer almaktadır ve mekanın avluya bakan pencereleri basık kemerlidir. Güney kanadın doğu kısmında, sivri kemerli fayansla döşenmiş mutfak yapısı bulunmaktadır.
Yonca kemerli niş
Güney kanadının birinci katına, avlunun doğu duvarına yaslanan betonarme merdivenle küçük bir sahanlığa geçilmektedir. Buradaki sahanlıktan sivri kemerli eyvana geçilmektedir. Eyvanın doğu duvarında nişler yer almaktadır. Eyvanın bir kısmı sıvanmış, yerler marleyle döşenmiş, tavan ise betonarmeye çevrilmiştir. Eyvan içinde dama geçişin sağlandığı küçük bir birim mevcuttur. Eyvanın batısından basık kemerli bir kapıyla mekana geçiş sağlanmaktadır. Mekandan eyvana girişte, sonradan açılmış doğu duvarındaki büyük yonca kemerli niş kapıya dönüştürülmüş, sağ ve solundaki nişler de kapatılmıştır.
Bitkisel motifli bezemeler
Orjinal giriş, lale bezekli ve basık kemerli olan sahanlık kısmından sağlanmaktadır. Konutun nişleri ve pencere yapıların üst kısmında cas bezeme ile yapılan bitkisel motifler yer almaktadır. Mekanın avluya bakan yonca kemerli , yarım parmaklıklı beş adet penceresi bulunmaktadır. Pencerelerin kemer aralarında geometrik ve bitkisel bezemeler mevcuttur. Orjinal olan avlu zemininde, batı yönünde sonradan yapılan bir havuz bulunmaktadır. (Sürecek)
