Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (29)
DİYARBAKIR - Sur içindeki Cevatpaşa mahallesinin hemen hemen her sokağında kültürel değerlerimizden olan bazalt taşından yapılmış anıtsal yapılara rastlamak mümkün. Bu yapıların bazıları günümüzde şahıslar tarafından restore edilirken, maalesef bir çoğu sahipsiz halde kendi kaderine terk edilmiş durumda.
Tahribata uğrayan anıtsal yapı
Cevatpaşa mahallesi Yiğit Ahmet sokakta bulunan bu anıtsal yapı zemin + 1 kattan oluşmakta. Avlunun güneyinde orijinalliğini koruyan yapının zemin katında, iki basık kemerli eyvan ve eyvanın ortasında küçük bir havuz bulunmaktadır. Eyvanın zemini ve duvarları fayansla kaplanmıştır. Yapının orijinal dokusuna zarar verilmiş ve yapı tahribata uğramıştır. Eyvan zemini ve duvarları fayansla döşenmiş, üst kat ve üst örtüleri ise betonla örülmüştür.
Zemin katta kemerli eyvan
Basık kemerli kapıdan dar bir koridorla avluya geçilmektedir. Avlunun güneyindeki yapı orijinal, diğer kanadındaki yapılar ise betonarmedir. Yapının zemin katında iki kemerli eyvan, eyvanın üst kısmında dört basık kemerli pencere ve girişi basık kemerli bir oda bulunmaktadır. Yapının üst örtüsü iç taraftan ahşap, dış taraftan betonarme malzemeden inşa edilmişti. Yapının birinci katına geçişin sağlandığı avlunun batısında merdiven bulunmaktadır.
Orijinal dokusu tahrip edilmiş
Aynı sokakta yer alan anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının güney kanadı zemin + 1, doğu kanadı ise bodrum + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının orijinal dokusunun tahrip edildiği gözlemlenmektedir. İç kısmı boyanan yapıda, betonarme eklentiler bulunmaktadır. Yapıya giriş, yuvarlak kemerli bir kapıdan sağlanmaktadır. Buradan basık kemerli bir eyvana geçilmektedir. Konutun avlu zemini oirjinal bazalt taştandır. Avluya geçişin sağlandığı eyvanın bir kısmı, banyo ve mutfak olarak kullanılmak üzere beton duvar ile bölünmüştür.
Ahşap korkulukları mevcut
Avlunun güneydoğusundaki eyvandan bazalt, ahşap korkuluklu bir merdivenle birinci kata çıkılmaktadır. Birinci katta yuvarlak kemerli küçük bir eyvan, eyvanın batısında ise bir oda bulunmaktadır. Odanın, avluya bakan, basık kemerli üç penceresi ve odaya bakan bir şahnişini mevcuttur. Yapının doğu kanadı bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Bodrum katında, avluya bakan üç adet pencere bulunmaktadır. Bodrum üstünde duvarlarla bölünerek iki oda haline dönüştürülen odanın, avluya bakan üç adet dikdörtgen penceresi mevcuttur.
Bakımsız bırakılmış kültürel envanterimiz
Çelikmen sokakta bulunan bu anıtsal yapı, yöresel malzeme olan düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. İç avlulu ve düz damlı olan yapı, zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Bakımsız olan yapı, kısmen tahrip edilmiştir. Yapıya batıdan, basık kemerli bir kapı aracılığıyla girilmektedir. Avlu güney kanadı, zemin katında bozulmuş bir eyvan ve bir mekandan oluşmaktadır.
Sivri kemerli eyvan bulunuyor
Buradaki mekan pencereleri, basit dikdörtgen formludur. Bu kanadın üst katında, sivri kemerli bir eyvan ve bu eyvanın batısında, yuvarlak kemerli pencereleri bulunan bir mekan yer almaktadır. Avlu doğu kanadının zemin katında bir mekan, üst katında ise kemeri bozulmuş küçük bir eyvan ve bir mekan bulunmaktadır. Mekanların pencereleri, basit dikdörtgen formludur.
Yoğun Tahribata Uğramış
Cevatpaşa mahallesi aynı sokak 1. Çıkmaz'da yer alan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Avlunun güney kanadı orijinal dokusunu korumuştur. Betonarme eklentilerin yer aldığı yapıda, yoğun tahribat oluşmuştur. Yapının avlusuna yuvarlak kemerli bir kapıdan geçilmektedir. Zemini betonarme olan avlunun güney kanadındaki orijinal yapının bodrum katına, iki kapıdan giriş sağlanmaktadır.
Yuvarlak kemerli kapı
Bodrum katının avluya bakan ve sonradan açıldığı düşünülen bir penceresi bulunmaktadır. Zemin kata, küçük bir merdiven ve yuvarlak kemerli bir kapı vasıtasıyla geçiş sağlanmaktadır. Tek mekandan oluşan ve üst örtüsü betonarme olan zemin katın, avluya bakan yuvarlak kemerli üç penceresi bulunmaktadır. Üst kısmı betonarme olan avlunun kuzey kanadının bir kısmı bazalt taşından inşa edilmiş ve üzeri sıvanmıştır.
Kuzey ve güney kanadı orijinalliğini korumuş
Cevatpaşa mahallesi Çubukçu sokakta yer alan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiş, bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Yapının kuzey ve güney kanadı orijinal dokusunu korumuştur ancak yapıda büyük bir tahribat görülmektedir. Yapının güney kanadının üst örtüleri çökmüş, bodrum kat ve mekanların iç kısmı toprakla dolmuştur.
Lentolu Pencereye Sahip
Yapının kuzey kanadında, avluya açılan küçük pencerelerin yer aldığı bodrum katı bulunmaktadır. Yapının zemin katında, avluya bakan ve lentolu penceresi bulunan bir mekan yer almaktadır. Güney kanatta, küçük pencereli bodrum üzerinde iki yuvarlak kemere sahip bir eyvan bulunmaktadır. Eyvan arkasında ise lento pencereli bir mekan yer almaktadır.
İç ve dış kısmı tahrip edilmiş anıtsal yapı
Cevatpaşa mahallesi Yazgan sokakta yer alan bu yapı, bazalt taştan inşa edilmiş, güney kanadı zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının batı kanadındaki yuvarlak kemerin
üstü betonarmedir. Anıtsal olan bu yapı, oldukça tahrip edilmiş durumdadır. İç kısmı ve dış cephesi boyanan yapının üst örtüleri değişmiş, sıvaları dökülmüş ve cephe duvarları da çatlamıştır. Yöresel yapı malzemeleri ile yığma yapı tekniğinde, iç avlulu plan anlayışında, iki katlı inşa edilmiştir.
Tek Kanatlı ahşap özgün kapıya sahip
Yapıya kemerli, ahşap, tek kanatlı özgün bir kapı ile girilmekte ve giriş mahallinden yine kemerli bir açıklıkta iç avlu mekanına giriş sağlanmaktadır. İç avlu mekanında kemerli bir eyvan mahali mevcuttur. Üst katlara taş merdivenle, profilli bindirme taş kirişlere oturan taş gezemeklerle ulaşılmaktadır. Taş gezemeklerden iç avludan cepheli ön yüzeyi kemerli orta sofa mekanına buradan da odalara geçilmektedir.
Özgün Yapı Değerleri Var
Sofa yanlarında bulunan odalar cephede mahal genişliğince devam eden profilli taş desteklere oturan ahşap çıkmalar bulunmaktadır. Ayrıca bu çıkmalar arasında, yine kemerli giriş kapısı üzerinde sofa mahallinin devamını oluşturan üçüncü bir çıkma oluştuğu gözlenmektedir. Söz konusu yapının sokak üzerinde çevresel, görsel ve tek başına ifade ettiği özgün değerler açısından değerlendirilmesi gerekmektedir.
Üst örtüsü ve cumbası tamamen yıkılmış
Yazgan Sokak, 28. Numarada yer alan bu anıtsal yapının üst örtüsü, cumbası ve taşıyıcı elemanlarının bir kısmı tamamen yıkılmış durumdadır. Yapı harabe durumdadır. Uzun zaman boş bırakıldığından ve sahipsiz kaldığından dolayı bu anıtsal yapı büyük hasar görmüş ve harabeye dönmüş durumda. Sokak içerisinde zaman zaman çöplük alanı olarak kullanılmıştır ve büyük oranda tahrip edilmiştir.
1303 Tarihli Kitabesi Bulunmakta
Cevatpaşa mahallesi eski Ziraat Bankası sokağında bulunan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Bodrum + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının iç kısmında yoğun tahribat yaşanmış ve yapıya betonarme eklentiler yer almaktadır. Basık kemerli ahşap kapıdan girişin sağlandığı yapının kapısının üzerinde 1303 tarihli bir kitabesi bulunmaktadır. Güney ve batı yönünde iki kanattan oluşan zemin kat pencereleri dikdörtgen formludur. Yapının üzerine betonarme iki kat eklenmiştir. (Sürecek)
