Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (31)
DİYARBAKIR - Sur ilçesinde bulunan sivil mimari örneği ve özel mülk statüsüne sahip olan kültürel envanterimizde yer alan anıtsal yapılar ilçenin daha çok kuzeydoğu, kuzey ve batısında yer almakta. İlçenin güneydoğusunda yer alan ve çatışmaların yaşandığı Hasırlı, Fatihpaşa, Dabanoğlu, Cemal Yılmaz ve Savaş mahallelerindeki anıtsal yapıların tamamına yakını ise yıkılmış durumda. Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü ile Müze Müdürlüğü tarafından tescillenen ve ayakta kalan yapıların bir an önce onarılması gerekmekte.
Boş ve bakımsız bırakılan anıtsal yapı
Cevatpaşa mahallesi İzzetpaşa caddesi üzerinde bulunan bu anıtsal yapı, erken Cumhuriyet dönemine ait. Zemin + 1 kattan oluşmakta. Dikdörtgen planlı olan yapının çatı kısmı, ahşap kırma çatı tekniğinde yapılmıştır. Boş ve bakımsız durumda olan yapıda, tahribatın oluştuğu gözlenmektedir. Yapı tamamen sıvanıp boyanmıştır.
Binanın İçi Ahşap Kirişli
Girişin kuzeyden, basit düz bir kapıyla, sağlandığı yapı dükkanların üzerine inşa edilmiştir. Kapıdan, üst kata geçiş veren merdivenlerinin bulunduğu küçük bir koridora geçilmektedir. Üst kat, birbirine geçişin sağlandığı mekanlar ve bir balkondan oluşmaktadır. Sonradan asma tavan olarak yeniden düzenlenen mekanların üst örtüsü, içerden ahşap kirişlidir.
Arkeolog ve sanat tarihçilerinden koruma uyarısı
İzzetpaşa No: 37'de bulunan bu anıtsal yapı, dikdörtgen planlıdır. Düzgün kesme bazalt taş kullanılarak dükkanların üzerine inşa edilmiştir. Arkeolog ve sanat tarihçilerince yapılan incelemede, erken Cumhuriyet dönemi yapılarından biri olan bu yapının koruma altına alınması gerektiği rapor edilmiştir. Yapı tamamen sıvanıp, boyanmış durumdadır.
Konsollar üzerine cumbalar
Yapının zemin katı dükkanlardan oluşmaktadır. Yapıya güneyde yer alan, lentolu bir kapıdan girilmektedir. Yapının birbirine geçiş veren mekanları ve küçük bir koridoru bulunmaktadır. Bu mekanların, sokağa bakan dışa taşkın söveli pencereleri ve konsollar üzerine oturtulan cumbası vardır. Cumbanın cepheye ve yanlara açılan pencereleri bulunmaktadır.
Boş ve bakımsız
Cevatpaşa mahallesi Yiğit Ahmet sokakta bulunan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Yapı boş ve bakımsız bir durumdadır. Avlusunda betonarme eklentiler bulunan yapının mekanlarının iç kısmı sıvanmış, zemin ve tavan kısmı ise betonarmeye dönüştürülmüştür. Ayrıca yapının avlusu tuğla duvarla bölünmüştür. Yapıya doğudan basit kapıyla girilmektedir.
Avlu zemini orijinalliğini koruyor
Avlu zemini orijinal olan yapının güney kanadında iki sivri kemerli bir eyvan, eyvanın arkasında ise birer mekan bulunmaktadır. Küçük lento pencereli bodrum katının girişi, avlunun batı kanadında bulunan küçük bir merdivenle sağlanmaktadır. Zemin katta ise yine avludan küçük bir merdivenle çıkılan bir mekan yer almaktadır. Bu mekanın avluya açılan lentolu pencereleri bulunmaktadır.
Geometrik ve Bitkisel Bezemeler
Cevatpaşa mahallesi Kozlu sokakta bulunan ve anıtsal değerde olan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının güney kanadı zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Konutun kuzey yönünde, zemin + 1 katlı betonarme bir yapı bulunmaktadır. Güney kanadın birinci kat pencere ve eyvan kemerinde castan geometrik ve bitkisel bezemeler yer almaktadır.
Yapının bir cephesi orijinalliğini korumuş
Yapının güney cephesi orijinalliğini korumuştur. İç kısımlar orijinalliğini kaybetmiştir. Yapının avlusuna yeni betonarme yapılar eklenmiştir. Avlu zemini beton ile döşenmiştir. İç mekanlar ve dış cephe duvarı boyanmıştır. İç mekanların zemini ve üst örtüleri yenilenmiştir. Yapının sokağa bakan ve taş konsollar üzerine oturan cumbası tuğla ile örülerek kapatılmıştır.
Beton döşeli avlu
Basık kemerli kapıdan uzunca bir hole geçilmektedir. Holün bitiminde beton döşeli avluya geçilir. Güney kanadın zemin katında, giriş holünün solunda, dikdörtgen açıklıklı pencere açıklığı bulunan bir mekan yer almaktadır. Sağ tarafta yer alan yuvarlak kemerli eyvan, merdiven altınada oluşturulan küçük bir mekan duvarıyla kapatılmıştır.
Ferforjeli pencereler
Avlunun güneydoğusunda yer alan basamaklarla birinci kata çıkılmaktadır. Güney kanadın birinci katındaki eyvanın sağında ve solunda birer mekan bulunmaktadır. Soldaki mekanın eyvana bakan basık kemerli ve ferforjeli pencere açıklıkları bulunmaktadır. Sağda bulunan mekanın ise avluya bakan dilimli kemerli pencere yapıları ve bu pencerelerin üzerinde yer alan dikdörtgen formlu aydınlatma pencereleri mevcuttur.
Cumbası betonarmeye dönüştürülen yapı
İnönü mahallesi Telgrafhane sokakta bulunan bu anıtsal yapı, yöresel malzeme olan düzgün kesme bazalt taştan zemin + 1 kat olarak inşa edilmiştir. Yapı günümüzde Yas Evi olarak kullanılmaktadır. Yapıya, üzerinde saçağı bulunan dilimli kemer kavsara içinde basık kemerli kapıdan girilmektedir. Yapının sokağa bakan pencereleri, yuvarlak kemerli, kemerin ortasında kilit taşlı ve bitkisel motifli demir parmaklıklıdır. Cumbası betonarmeye dönüştürülmüştür. Cumbanın yanlarında ve ön cephesinde pencereler mevcuttur.
Dört kanattan oluşan yapı
İnönü mahallesi Güllü sokakta bulunan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Avlu etrafında dört kanattan oluşan yapı, bir kanadı zemin + 1 katlı, diğer üç bölümü bodrum + 1 katlıdır. Yuvarlak kemerli ahşap bir kapıyla yapının avlusuna geçilmektedir. Yapı, büyük bir avlunun etrafında dört kanattan oluşmaktadır. Avlunun ortasında, üzeri demir bir kafesle örtülmüş büyük bir havuz yer almaktadır.
Dilimli ve yuvarlak kemerli pencereler
Mutfak olarak kullanılan bölüm iki katlı olarak yapılmış ve kırma çatı sisteminde kiremitle kaplanmıştır. Diğer cepheler bodrum kat üzerine tek katlı olarak yapılmıştır. Yapı, düz damlıdır. Yapının pencereleri, dilimli kemerli ve yuvarlak kemerlidir. Bodrum kat pencereleri ise ufak dikdörtgen formda yapılmıştır. Pencerelerde süslü demir parmaklıklar bulunmaktadır. Kapılar ahşap ve yuvarlak kemerlidir. Yuvarlak kemerli giriş kapısına sahip
İnönü mahallesi Ziya Gökalp sokakta yer alan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Anıtsal değerde olan bu yapının doğu kanadında yuvarlak kemerli giriş kapısı bulunmakta. Yapının ön yüzünde, alt kısmında kare, üst tarafında ise yuvarlak kemerli derin niş içerisine alınmış demir parmaklıklı pencere açıklıkları bulunmaktadır. (Sürecek)
