Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (32)
DİYARBAKIR - Kültürel anıtsal değerlerimiz arasında yer alan sivil mimari örneği yapıların bir kısmına Ulu Cami bölgesinde de rastlamak mümkün. Cami-i Kebir mahallesinde yer alan bu yapılar, Diyarbakır sivil mimarisine en güzel örnekleri teşkil etmekte. Bir kısmı koruma altına alınan, resmi kurum ya da özel şahıslar tarafından farklı amaçlarla kullanılan bu yapılar, yüzyıllar geçmesine rağmen eski görkemli duruşlarından bir şey kaybetmemiş durumda.
Sivil mimariye güzel bir örnek
Cami-i Kebir mahallesinde bulunan ve günümüzde Yas Evi olarak kullanılan bu anıtsal yapı, Diyarbakır geleneksel sivil mimarisine güzel bir örnek teşkil etmektedir. Yapıda yapılan restorasyon çalışmalarında orijinal duvarlar ortaya çıkarılmış, betonarme bölümler yıkılmıştır. Yapının üst örtüsü yıkılıp ahşaptan çatı yapılmıştır. Zemini betonarme mozaiktir. Yapının yer yer tuğla örgüyle örüldüğü görülmektedir.
Avlu ortasında dikdörtgen formlu havuz
Yuvarlak kemerli kapı girişinden uzunca bir hole, ardından kesme bazalt taş döşeli avluya geçilmektedir. Avlunun ortasında dikdörtgen formlu bir havuz yer almaktadır. Güney kanadın bodrum katına giriş, güneybatıda yer alan basamaklarla sağlanmaktadır. Pencereleri dikdörtgen açıklıklıdır. Zemin katında, güneydoğuda yer alan sivri kemerli eyvan kısmı ahşapla kapatılmıştır. Güneybatıda yer alan mekana basamaklarla çıkılmaktadır. Mekanın pencereleri yuvarlak kemerli, pencere üstleri betonarme olarak yenilenmiştir.
Yuvarlak kemerli pencereler
Kuzey kanadın bodrum katına, kuzeybatıda yer alan basamaklarla inilmektedir. Bodrum pencereleri, dikdörtgen formlu ve demir parmaklıklıdır. Bu kanadın zemin kat mekanlarının pencere açıklıkları dikdörtgen formludur. Birinci katına çıkış, kuzeydoğudaki merdivenle sağlanmaktadır. Merdiven trabzanlarıferforjelidir. Bu katta, sivri kemerli ve ahşap camekanla kapatılmış bir eyvan ve yuvarlak kemerli pencereler açıklıklarına sahip bir mekan yer almaktadır. Pencerelerin üst kısmı betonarmedir. Doğu kanadın cephe duvarında üç adet kaş kemer niş yer almaktadır. Batı kanadın yuvarlak kemerli eyvanı kapatılarak aş evi olarak kullanılmaktadır.
Özgün dokusunu korumakta
Cami-i Kebir mahallesi Müze sokakta yer alan bu yapı, kesme bazalt taştan, doğu - batı doğrultuda, zemin + 1 katlı olarak inşa edilmiştir. Avlu ortasına çekilen betorname duvarla yapı ikiye bölünmüştür. Bu anıtsal yapı, geleneksel Diyarbakır sivil mimarisine güzel bir örnektir. Yapıya basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Yapı avlusunun kuzey ve güney kanadında özgün doku bulunmaktadır. Kuzey kanat zemin katının özgün dokusu üzerine betorname eklenti yapılmıştır. Zemin, katta avluya geçiş veren bir koridor ve iki mekan bulunmaktadır.
Hicri 1320 tarihli
Güney kanat zemin katında lento pencereli iki mekan yer almaktadır. Birinci kata, avludan küçük bir merdivenle çıkılmaktadır. Merdivenlerden üzerinde 1320 tarihi bulunan basık kemerli bir eyvana geçilmektedir. Eyvan kemeri camekanla kapatılmıştır. Eyvanın sağ ve solunda dilimli kemerli pencerelerle avluya açılan birer mekan yer almaktadır. Mekanların tavanları, bazalt taş kemerlerle desteklenmiş ahşap kirişlidir. Avlu zemini orijinal olup bazalt taş döşelidir. Avlunun doğusunda, küçük bir havuz yer almaktadır.
700 yıllık anıtsal değer
Ziya Gökalp sokakta bulunan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş ve avlunun etrafında güney ve batı kanattan oluşmaktadır. Güney kanat zemin + 1, batı kanat bodrum + zemin + 1 katlıdır. Yapının avlu cephelerinde, iç mekanda niş kemerlerinde ve nişlerin içinde cas malzemeden bitkisel bezemeler yer almaktadır. Sivil mimarinin güzel örneklerinden birine sahiptir. 1325 tarihinde inşa edilen bu yapının yuvarlak kemerli giriş kapısının üzerinde, iki konsol yer almaktadır. Kapı girişinden, yuvarlak kemerle ayrılmış, üst örtüsü ahşap hatıllı bölüme geçilmektedir. Bu bölümün sağ tarafındaki basamaklarla üst kata geçiş sağlanmaktadır. Bu bölümden, yuvarlak kemerli kapı açıklığıyla kesme bazalt taş döşeli avluya geçiş sağlanır.
Eyvanında dilimli kemerler bulunmakta
Avlunun güneyi ve batısı mekanlarla çevrilidir. Güney kanadın zemin katında, bir eyvan ve iki mekan yer almaktadır. Eyvan basık kemerli eyvanın içinde, dilimli kemerli ve dikdörtgen formlu derin nişler mevcuttur. Kapı girişlerinin üzerinde damla şeklinde dilimli açıklıklar yer almaktadır. Bu kanadın birinci katına, eyvanın hemen sol tarafında yer alan kapı açıklığından basamaklarla çıkılmaktadır. Bu katta iki mekan bulunmaktadır. Batı kanadın bodrum katına, kuzeybatıda yer alan basamaklarla geçilmektedir. Bodrumun pencereleri, dikdörtgen formlu ve ferforjelidir. Zemin katta, ahşapla kapatılmış ve içinde ocak nişi bulunan basık kemerli bir eyvan bulunmaktadır.
Yapılan eklentiler bina bütünlüğünü bozmuş
Aynı sokakta yer alan bu anıtsal yapının inşa tarihi Hicri 1305 olarak belirtilmekte. Yapı, bazalt taştan inşa edilmiş, avlunun etrafında üç kanattan oluşmakta. Yapının kuzey kanadı, bodrum + zemin katlı, güney kanadı zemin katlı, batı kanadı ise zemin + 1 katlıdır. Yapının pencere ve niş kemerleri castan motiflerle bezenmiştir. Diyarbakır geleneksel sivil mimarisinin en güzel örneklerinden birini yansıtır ancak yapılan betonarme eklentiler yapının bütünlüğünü bozmuştur.
Kesme bazalt taş döşeli avlu
Yapının yuvarlak kemerli giriş kapısının üzerinde, iki konsol yer almaktadır. Kapı girişinden, yuvarlak kemerle ayrılmış, üst örtüsü ahşap hatıllı bölüme geçilmektedir. Bu bölümün sağ tarafındaki basamaklarla üst kata geçiş sağlanmaktadır. Bu bölümden, yuvarlak kemerli kapı açıklığıyla kesme bazalt taş döşeli avluya geçiş sağlanır. Avlunun güneyi ve batısı mekanlarla çevrilidir. Güney kanadın zemin katında, bir eyvan ve iki mekan yer almaktadır. Basık kemerli eyvanın içinde, dilimli kemerli ve dikdörtgen formlu derin nişler mevcuttur. Eyvanın sol tarafında bir tuvalet yapısı ile pencereleri yuvarlak kemerli bir mekan bulunmaktadır.
Pencereler dikdörtgen forumlu ve ferforjelidir
Kapı girişlerinin üzerinde damla şeklinde dilimli açıklıklar yer almaktadır. Bu kanadın birinci katına, eyvanın hemen sol tarafında yer alan kapı açıklığından basamaklarla çıkılmaktadır. Bu katta iki mekan bulunmaktadır. Batı kanadın bodrum katına, kuzeybatıda yer alan basamaklarla geçilmektedir. Bodrumun pencereleri, dikdörtgen formlu ve ferforjelidir. Mekanın üst örtüsü ahşap hatıllı ve duvarlarında farklı ebatlarda ve işlevde derin nişler mevcuttur. Bu kanadın birinci katına çıkış, yapının giriş kısmının solundan merdivenle sağlanmaktadır.
"L" planlı anıtsal yapı
Cami-i Kebir mahallesi Pirinçlik sokakta yer alan bu yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Avlu etrafında "L" planlı olarak yer alan yapının güney kanadı, bodrum+zemin, doğu kanadı ise bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Pencere ve eyvanda, iki renkli taş ve castan bezemeler yer almaktadır. Eyvan kemer alınlığında kitabesi bulunmaktadır. Güney kanadın zemin kattaki mekanda, ahşap kirişlerin geçiş noktalarında kalem işi bezemeler yer almaktadır. Doğu kanadın birinci katı betonarme olarak sonradan eklenmiştir. Mekanların üst örtüleri yenilenmiş ve duvar sıvaları dökülmektedir.
Taş döşeli kuyuya sahip
Yapıya giriş kapısının önünde sonradan betonarme olarak yapılmış zemin+1 katlı bir yapı yer almaktadır. Konsollar üzerine oturan bazalt taş saçaklı, basık kemerli kapıdan yapının avlusuna geçilmektedir. Avlu, kesme bazalt taş döşeli ve ortasında oval formlu bir havuz ile kuyu bulunmaktadır. Yapının güney kanadında yer alan bodrum katına, güneybatıdan verilmiş basamaklarla inilmektedir. Bodrumun pencereleri, dikdörtgen formlu ve demir parmaklıklıdır. Bu kanadın zemin katına basamaklarla çıkılmakta ve bu kısımda yer alan eyvan, ortada iki sütun üzerine oturan sivri kemerli üç gözlüdür.
Sadece Avlu Kısmı Korunabilmiş
Telgrafhane sokakta yer alan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, güney ve batı olmak üzere iki kanattan oluşmaktadır. Zemin + 1 katlıdır. Bu anıtsal yapının sadece avlu cepheleri orijinalliğini korumuş, diğer kısımlar betonarmeye dönüştürülmüştür. Yapıda, betonarme eklentiler yer almaktadır. Avlunun batısında zemin+1 katlı betonarme bir yapı eklenmiştir. Yapının iç mekan sıvaları dökülmüş ve iç duvarlarında çatlamalar görülmektedir. Üst örtü betonarme olarak yenilenmiştir.
Ay yıldız motifi bulunan bitkisel rozetler
Basık kemerli bir kapıdan yapının avlusuna geçilmektedir. Yapı avlunun etrafında güney ve batı olmak üzere iki kanattan oluşmaktadır. Kanatlar zemin +1 katlıdır. Yapının güney kanadın zemin katında sivri kemerli bir eyvan yer almaktadır. Eyvanın ortasında dikdörtgen formlu fıskiyeli küçük bir havuz mevcuttur. Bu kanadın birinci katında yer alan mekanın pencereleri dilimli kemerli ve kemerler cas malzeme ile geometrik bezemelerle süslenmiştir. Kemerler arasında castan yapılmış, içinde ay yıldız motifi bulunan bitkisel rozetler yer almaktadır. Pencereler ferforjelidir.
Sivil mimariye örnek anıtsal yapı
Aynı sokakta yer alan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Avlu etrafında "L" planlı olarak konumlanmış iki kanattan oluşmaktadır. Güney ve batı kanadı bodrum + zemin + 1katlıdır. Yapı, Diyarbakır geleneksel sivil mimarisinin güzel örneklerinden biridir. Betonarme eklentilerin yer aldığı yapıda, iç kısımlarda ve dış cephede sıva ve boya işlemleri yapılmıştır. Mülkü Hazineye ait olan bazalt taş döşeli bu yapıya yuvarlak kemerli kapı açıklığından girilmektedir.
Sivri kemerli iki eyvana sahip
Yapı, avlunun etrafında güney ve batı olmak üzere iki kanattan oluşmaktadır. Güney kanadın bodrum katına, kuzeybatıda yer alan eyvanın sol tarafındaki basamaklarla inilmektedir. Bodrumun pencere açıklıkları, yuvarlak kemerli ve demir parmaklıklıdır. Bu kanadın zemin katı, doğu ve batı köşelerde yer alan sivri kemerli iki eyvan ve eyvanlar arasında bir mekandan oluşmaktadır. Doğudaki eyvana basamaklarla inilmektedir. Eyvan, sivri kemerli ve içinde dikdörtgen formlu bir havuzu yer almaktadır. Eyvanın sağında ve solunda dikdörtgen formlu pencerelere sahip birer mekan bulunmaktadır. Batı kanadın zemin katında sivri kemerli bir eyvan yer almaktadır. Yapının üst örtüsü taş konsollarla taşınmaktadır.
Bazalt döşeli avlu ve havuz
Yine aynı sokak üzerinde No: 35'te bulunan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. "L" formunda güney ve doğu olmak üzere iki kanattan oluşan yapının güneyde kanadı, zemin + 1 katlı, doğuda kanadı ise bodrum + zemin katlıdır. Yapının iç kısmı sıvanarak boyanmıştır. Yapıya betonarme birimler eklenmiştir. Yuvarlak kemerli giriş kapısından uzunca bir hole geçilmektedir. Holden, kesme bazalt taş döşeli, ortasında dikdörtgen formlu havuz bulunan avluya geçiş sağlanmaktadır.
Yapı, İki Kanattan Oluşmakta
Yapı, avlunun etrafında güney ve doğu olmak üzere iki kanattan oluşmaktadır. Güney kanadın zemin katında iki eyvan bulunmaktadır. Doğudaki eyvan, kapatılarak mekana dönüştürülmüştür. Batıdaki eyvan, yuvarlak kemerli ve iki gözlüdür. Ancak eyvanın batıdaki gözü kapatılarak mekan haline getirilmiştir. Eyvanın açık kalan gözünde derin nişler bulunmaktadır. Eyvanın içindeki betonarme merdivenle birinci kat eyvanına çıkış sağlanmaktadır. Sivri kemerli, iki gözlü eyvanın batıdaki gözü kapatılarak mekana dönüştürülmüştür.
Düz toprak damlı
Birinci katta iki mekan, mutfak, banyo ve tuvalet yapısı yer almaktadır. Eyvan kemerlerinin oturduğu sütunun önünde, çıkıntı şeklinde küçük bir balkon bulunmaktadır. Doğu kanadın bodrum katına basamaklarla inilmektedir. Bu kanadın zemin katında, yuvarlak kemerli derin nişler içine alınmış ferforjeli pencere açıklığına sahip dört mekan bulunmaktadır. Üst örtüsü taş konsollar üzerine taşınan düz toprak damlıdır. (Sürecek)
