Ahmet Sümbül / Yazı Dizisi (36)
Sur’un Ziya Gökalp mahallesinde bulunan anıtsal değerdeki yapıların tamamında 40 yıl öncesine kadar bile aile yaşamı sürüyordu. Ancak gerekli bakımın yapılmaması ve bazı ailelerin apartman dairelerini tercih etmesi sonucunda bu yapılar terk edilerek doğal ve insan tahribatına açık hale getirildi. Kısmen tahrip olmuş bu yapıları kurtarmak mümkün.
Hayat ağacı motifli
Ziya Gökalp mahallesi Abacı sokakta bulunan bu yapı "L" planlı inşa edilmiş. Bodrum + zemin kattan oluşmakta. Orijinal dokusu korunmuş olmakla birlikte, büyük oranda tahrip edilmiş. Merdivenlerle çıkılan zemin katın yuvarlak kemerli girişi kapatılarak, yeni bir kapı eklenmiştir. Güney kanatın, zemin kat giriş kapısı üzerinde, bir kitabe mevcuttur. Eyvanın kemerleri arasında, kabartma iki aslan figürü mevcuttur. Eyvanın gerisindeki mekana ait dilimli kemerli beş adet demir parmaklıklı pencere, yapının avlusuna bakmaktadır. Eyvanın solundaki niş içerisinde hayat ağacı motifi bulunmaktadır. Yapının dış duvarları cas bezemelidir. Özgün Dokusunu Koruyan Anıtsal Yapı
Çelik sokak No: 7'de bulunan bu anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında "U" planlı olarak inşa edilmiş. Güney kanat bodrum + zemin + 1. kat doğu kanat zemin, batı kanat zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapı özgün dokusunu korumaktadır. Güney kanadın doğu taraftaki zemin katı, basık kemerli girişi olan ve içinde ocak nişi bulunan bir mutfak, mutfağın solunda bulunan basık kemerli bir eyvandan oluşmaktadır. Eyvanın gerisinde ve solunda mekanlar konumlanmıştır. Güney kanadın batısında yer alan zemin katta ise iki gözlü basık kemerli eyvan ve sağında bir mekan yer almaktadır.
Avlusu bazalt taş döşeli
Yarım kemer üzerine yükselen merdivenlerle güney kanadın birinci katına çıkılmaktadır. Bu kanatta birbirine geçişi bulunan mekanlar bulunmaktadır. Yapının doğu kanadı bir oda ile tamamlanmaktadır. Batı kanadı zemin katı iki mekandan oluşur . Birinci katı güney kanattaki birinci katla bağlantılıdır. Batı kanadın güneyinde sivri kemerli bir eyvan; eyvanın sağında büyük bir mekan bulunmaktadır. Bu mekanın delikli, kemer alınlıklı pencerelerinde, hayat ağacı motifi işlenmiştir.
Süsleme ve mimari açıdan oldukça etkili
Lale sokak No: 31'de yer alan bu yapı, merkezi avlu etrafında kuzey ve güney kanatlardan oluşmaktadır. Kuzey kanat bodrum + zemin, güney kanadı ise zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapıda kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapı terk edilmiş olduğundan dolayı yıkılmaya yüz tutmuştur. Fakat süsleme ve mimari açıdan oldukça niteliklidir. Yapıda yoğun tahribat ve yıkılmalar görülmektedir. Güney kanadın zemin katında, basık kemerli bir eyvan, sağında bu eyvana sonradan kapatılmış sivri bir kemerle bağlanan bir mekan bulunmaktadır. Bu mekanın sağında ise kapatılmış basık kemer görülmektedir. Birinci kat merdivenlerle çıkılan, sivri kemerli iki gözlü eyvanı bu eyvanın gerisinde ve solunda mekanlar bulunmaktadır. S
Çiçek ve lale motifleriyle bezeli
Eyvanın gerisinde ve birinci katın tüm dış mekan duvarları castan hayat ağacı, çiçek ve lale motifleri bezelidir. Kuzey kanadın bodrum kısmı tamamen dolmuş, tavanı da yıkılmıştır. Zemin katın basık kemerli kapısı ve dört adet dilimli kemerli penceresi bulunan bir odası bulunmaktadır. Bu mekanın sadece yüzeyinde cas bezemeler bulunan dış duvarı ayakta kalabilmiştir. Avlu kesme bazalt taş döşeli fakat döşemelerin çoğu kaldırılmıştır. Avluda dikdörtgen bir havuz yer almaktadır.
"L" plana sahip anıtsal yapı
Kapulu sokak No: 6'da yer alan bu anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında toplanmış "L" plana sahiptir. Avlu kuzeyde bir duvarla çevrelenmiş . Kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının kuzey ve batı kanadı özgün dokusunu korumuş fakat kısmen tahrip olmuştur. Yapı kuzeyde bir duvarla ikiye bölünmüştür. Avluda yer yer beton eklentiler vardır. Güney kanat bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Batı kanadı zemin + 1 katlıdır. Zeminde yer alan basık kemerli eyvan sonradan kapatılmıştır. Eyvanın solunda üst kata çıkan merdivenlerin bulunduğu bir mekana giriş kapısı bulunmaktadır. Birinci kattın basık kemerli kapısı üzerinde, 1222 ve 1335 tarihleri Arapça rakamlar ile işlenmiştir. Avlu kesme bazalt taş döşelidir.
3 Kanattan Oluşmakta
Tahtalı Kestel sokak No: 3'te bulunan bu anıtsal yapı, güneyde ve kuzeyde zemin + 1, doğuda ise zemin kattan oluşmaktadır. Kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Konut; merkezi avlu etrafında konumlanan, üç kanattan oluşmaktadır. Güney kanadın zemin katında, yuvarlak kemerli penceresi bulunan bir mekan yer almaktadır. Birinci kata giriş hemen bu mekanın solunda ve doğu kanada da geçiş veren basamaklarla sağlanmaktadır. Merdivenlerin bitiminde hemen karşıda dilimli kemerli siyah-beyaz taştan yapılmış derin bir niş yer alır. Üst örtüsü ahşap hatıllıdır. Bu katın sokağa bakan cephesi, ahşap cumbalıdır. Avluya bakan cephesi ise geometrik ve bitkisel cas bezemelidir. Avlu kesme bazalt taştan inşa edilmiştir.
Büyük oranda tahrip edilmiş
Tuzcular sokak No: 1'de yer alan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Kuzeyde zemin + 1, güneyde bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Orijinalliğini koruyan yapı, büyük oranda tahrip edilmiştir. Yapı; kuzey kanat zemin katında, sonradan taşlarla kapatılmış bir eyvan
ile sağ tarafta iki yuvarlak kemerli bir giriş bulunmaktadır. Güney kanadın zemin katında; sivri kemerli, cephesinde derin nişlerin bulunduğu bir eyvan ve bu eyvanın sol tarafında, dilimli kemerli pencereleri bulunan bir mekan yer almaktadır. Bu mekanın üst örtüsü ahşap hatıllıdır. Konutun avlusu, kesme bazalt taş döşelidir. Avlu ortasında, bir çiçeklik bulunmaktadır. İki bodrumu bulunan yapının avluya bakan bodrum pencereleri, dikdörtgen formludur.
Diyarbakır sivil mimarisine güzel bir örnektir
Yalçın sokak No. 4'te bulunan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, doğuda bodrum + zemin + 1 katlı, batıda ise zemin + 1 katlıdır. Diyarbakır sivil mimarisine güzel bir örnek teşkil etmekte. Yuvarlak kemerli kapı girişe sahiptir. Giriş kare planlı avluya açılır. Avlunun doğusu bodrum + zemin + 1 katlı, batısı ise zemin + 1 katlıdır. Batı kanadında zemin katta yarım kemerli eyvanın gerisinde banyo yapısı ile sağında bir odunluk yer alır. Birinci katına kesme bazalt taş basamaklarla çıkılmakta, bu katın pencereleri yuvarlak kemerli derin bir niş içerisindedir.
Kendi kaderine terk edilmiş
Yeşil sokak No. 2'de yer alan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Güney kanadı zemin +1 kattan kuzeybatı kanadında ise küçük betonarme bir yapı bulunmaktadır. Yapı oldukça bakımsız kalmıştır. Birinci katta yer alan mekan genişletilirken, eyvan kısmında yer alan nişi içerisine alarak, orijinal dokuya zarar vermiştir. Yuvarlak kemerli kapı girişinden, kesme bazalt taş döşeli, kare formlu havuzu bulunan, avluya geçiş sağlanılır. Avlunun zemin katında, solda iki gözlü eyvan kısmı yer almaktadır. Eyvan cephelerinde yer alan nişler, sivri kemerlidir. Nişlerin kemerleri, geometrik castan bezemelidir.
Özgün dokusuna zarar verilmiş
Yeşil sokak No: 6'da yer alan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, güney ve batı kanadı bodrum + zemin + 1, doğu kanadı zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Kuzey doğusunda demir parmaklıklı bir mezar ile avlunun ortasında bir havuz yer almaktadır. Yapının dış cepheleri orijinalliğini korumuş fakat üst katlarında betonarme eklentiler yapılarak, özgün dokuya zarar verilmiştir. Yapı, merkezi bir avlu etrafında konumlanmış üç kanatan oluşmaktadır. Yapının zemin katında dikdörtgen pencere açıklığına sahip bir mekan yer almaktadır.
İç kısımlar betonarme ile kaplanmış
Mekanın iç kısım duvarlarının büyük bir bölümü betonarmedir. Cephesinde, derin nişler ile bir mihrapçık yer almaktadır. Birinci katına güneydoğuda yer alan basamaklarla çıkılmaktadır. Bu bölümün duvarları sonradan betonarme olarak yenilenmiştir. Güney kanadının bodrum kat girişi, güneydoğudan basamaklarla sağlanılmıştır. Batı kanadın zemin katına basamaklarla çıkılmaktadır. Sağ tarafta bulunan 2 mekan biri birlerine içten geçiş vermektedirler.
Avlusunda sütun ve sütun başlıkları bulunmakta
Birinci katın eyvan kısmı kapatılmıştır. Bu kanadın pencere açıklıkları dilimli kemerli, tepe pencere açıklıkları kaş kemerlidir. Cephesi cas bezemelerle süslüdür. Batı kanadın kuzeydoğusunda; eyvanın solunda yer alan mekanla bağlantılı, betonarme yapıya geçişi sağlayan kesme bazalt taştan basamaklar bulunmaktadır. Bodrum katına geçiş zemin katan sağlanmaktadır. Zerzeminin Pencere açıklıkları dikdörtgen formludur. Zemin katta yer alan mekanların yuvarlak kemerli pencereleri bulunmaktadır. Sonradan betonarme olarak eklenen birinci kata güneydoğudan çıkılmaktadır. Avlu kesme bazalt taş döşeli olup avluda sütun ve sütun başlıkları yer almaktadır.
Sivil mimariye güzel bir örnek
Lale sokak No: 23'te bulunan yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Güney ve doğu kanadı bodrum + zemin kattan, batısı bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapı genel itibariyle orijinal dokusunu korunmuştur. Geleneksel Diyarbakır sivil mimarisine önemli bir örnek teşkil etmektedir. Yapının cumba kısmı yıktırılarak tuğla ile örülmüş, dış duvarlarındaki taşlarda dökülmeler görülmektedir. Yapının taşları boyanmış, sıvaları dökülmüş, dış pencere açıklıkları moloz taşlarla doldurulmuştur.
Zerzemin kata sahip
Kare formlu, ahşap kapılı bir girişten dar uzun bir giriş eyvanına, buradan da birimlerin etrafında "U" planlı olarak konumlandığı, merkezi avluya geçilmektedir. Avlunun güneyinde, dikdörtgen pencere açıklıkları bulunan kemerlerle bölünmüş, bir zerzemin katı bulunmaktadır. Güney kanadın zemin kısmında ise basamaklarla çıkılan iki gözlü eyvan kısmı yer almaktadır. Eyvanın güney duvarı dikdörtgen formlu dilimli kemerli ve basık kemerli derin nişlidir. Eyvanın sağ ve solunda mekanlar yer almaktadır. Sağında yer alan mekanın girişi yuvarlak kemerlidir.
Bina basamakları orijinal
Güney kanadın batısında merdivenle inilen bir bodrum katı ve basık kemerli bir pencere açıklığı yer almaktadır. Avlunun orta kısımda sivri kemerli bir eyvan bulunmaktadır. Eyvan kemerinin iki yanında dilimli kemerli bir niş ile iç kısmında sola bakan duvarda bir ocak nişi ile güneyinde ortadaki daha büyük olmak üzere üç tane derin niş yer almaktadır. Yapının ikinci katına yuvarlak kemerli bir açıklıktan girilmektedir. Burada yer alan orijinal basamaklarla üst kata geçilmekte; üst katta sağ ve sol kısımda iki mekan yer almaktadır.
Zemin taşları yer yer sökülmüş
Birinci katta; dışa açılan sonradan eklenmiş, ferforjeli bir balkon bulunmaktadır. Balkonun iki yan tarafında dilimli kemerli derin nişlere sahiptir. Mekanların üst örtüsü ahşap hatıllıdır, içerinde derin nişler yer almaktadır. Yapının kuzey kısmı bodrum +1 kattan oluşmaktadır. Sivri kemerli, iki yanında dilimli kemerli derin bir niş yer alan eyvana bazalt taştan basamaklarla çıkılmaktadır. Eyvanın sağ ve solunda mekanlar konumlanmıştır. Avlunun ortasına, dikdörtgen formlu bir havuz kondurulmuştur. Avlu zemini bazalt taş döşelidir. Taşlar yer yer sökülmüştür. (Sürecek)
