Ahmet SÜMBÜL Yazı Dizisi (37)
DİYARBAKIR - Anıtsal değerdeki kültürel varlıklarımızın çoğu Sur ilçesinde bulunmakta. Ancak Hasırlı, Dabanoğlu, Savaş mahallelerindeki anıtsal yapıların çoğu yerle bir edilirken, şu an sadece belli mahallelerde bulunan yapıları görebiliyoruz. Bu mahallelerde bulunan yapıların yarısından fazlası yıkık ve harabe durumda. Ancak özel şahısların girişimi sonucu bazı yapılar özgün niteliğini koruyabilmiş. Bu yapıtlardan bazıları şunlar:
Nitelikli Anıtsal Yapı
Ziya Gökalp mahallesi Müze sokakta yer alan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiş, bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Nitelikli bir yapı olan konut, depo olarak kullanılmaktadır. Yapı avlusuna basık kemerli kapıdan, avluya açılan basık kemerli bir giriş eyvanıyla geçilmektedir. Avlu kuzey kanadında, özgün doku kalmıştır. Zemin katta sivri kemerli bir eyvan ,eyvan yanında basık kemer kapılı yuvarlak kemer pencereli bir mekan yer almaktadır.
Davut yıldızı ve lale motifleri
Üst kata; avludan, küçük bir merdivenle, sivri kemerli bir eyvana geçilmektedir. Eyvanın sağ ve solunda birer mekan bulunmaktadır. Mekanın avluya açılan, dilimli kemer pencereleri vardır. Yapı üst örtüsü içerden ahşap kirişli, dışardan betonarmedir. Bodrum kata, avludan küçük bir merdivenle girilmektedir. Yapının pencere kemerlerinin arasına cas bezeme ile Davut yıldızı ve lale motifleri işlenmiştir.
Bursa kemerli mutfağa sahip
Ziya Gökalp mahallesi Tahtalı Kastal No: 12'de bulunan yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının özgün dokusu sadece kuzey ve güney kanatlarında kalmıştır. Yapıda yer yer tahribatlar oluşmuş, mekanlar sıvanmış ve avluya beton bir birim eklenmiş. Yapıya güneyden basık kemerli kapıdan girilmektedir. Güney kanat zemininde bursa kemerli bir eyvan ve yanında yine bursa kemerli bir mutfak yer almaktadır.
Sokağa bakan cumbası sağlam duruyor
Avlu batı duvarına yaslanan merdivenle, birinci kat gezemeğine çıkılmaktadır. Birinci katta basık kemer kapılı iki mekan olup mekanların avluya bakan dilimli pencereleri ve sokağa çıkıntı yapan cumbası bulunmaktadır. Kuzey kanat zemin kattan oluşmaktadır. Sivri kemerli küçük bir eyvanın içinde bir mekan olup mekanın, avluya açılan lentolu pencereleri bulunmaktadır. Avlu zemini bazalt taştan döşenmiştir.
Özgün dokusunu yitirmiş
Ziya Gökalp mahallesiPuşucu sokak No: 1'de bulunan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının özgün dokusu, avlunun güney ve batı kanadında kalmıştır sadece. Yapıya yapılan müdahaleler sonucu özgün dokusu tahrip edilmiştir. Zemin kat, duvar ve zemini fayansla kaplanmıştır. Birinci kat eyvan kemer içleri betonla kapatılmış olup eyvan odaya dönüştürülmüştür. Mekan içleri beton duvarla bölünmüştür.
Mekanlar güney ve doğu'da konumlanmış
Yapıya, kuzeyden basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Önde küçük bir avlu, avlunun güney ve doğusunda mekanlar konumlanmıştır. Batı ve güney kanatlarda, basık kemer kapılı, birer mekan bulunmaktadır. Avlu kuzey duvarına yaslanan merdivenle birinci kat gezemeğine geçilmektedir. Birinci kat batı kanadında basık kemer kapılı bir mekan yer almaktadır. Bu mekanın sokağa çıkıntı yapan cumbası, avluya bakan dilim kemerli iki penceresi bulunmaktadır. Birinci katın güney kanadında yer alan eyvan iki gözlüdür.
Sadece duvarları ayakta kalmış
Puşucu sokak No: 13'te yer alan yapı, kesme bazalt taştan zemin + 1 kattan inşa edilmiştir. Yapının doğu kanadının sadece taşıyıcı elemanları ayakta kalmıştır. Batı kanadın üzerinde, sonradan yapılan betonarme bir kat daha eklenmiş, mekan içleri sıvanıp boyanmıştır. Yapıya avlusuna kuzeyden basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Avlu doğu kanadın, zemin katında, yuvarlak kemer kapılı bir mutfak yer almaktadır.
Dilimli kemer pencereler
Mutfağın yanında, kapısı avluya açılan üç pencereli bir mekan bulunmaktadır. Birinci kata avludan bir merdivenle çıkılmaktadır. Birinci katta, dilimli kemer pencereli bir mekan vardır. Avlu batı kanadı zemin katında; basık kemer kapılı, lento pencereli bir mekan bulunmaktadır. Üst örtüsü içerden ahşap kirişli, dışardan betonarmedir.
Bir cephesi tümden tuğla ile örülmüş
Bayrampaşa sokak No: 20'de yer alan bu anıtsal yapı, bazalt taştan inşa edilmiş, zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının dış mekan duvarları ve avlu özgünlüğünü korumaktadır. Fakat eklenti ve tahribatlar mevcuttur. Yapının bir cephesi tamamen tuğlayla örülmüştür. Yapıya yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir. Uzun bir giriş eyvanından avluya geçilmektedir. Yapının güneyine, bazalt taş konsolların taşıdığı çıkılmakta, bu kısımdan yuvarlak kemerli girişi olan bir mekana girilmektedir. Mekanın pencereleri yuvarlak kemerli ve ahşapla kapatılmıştır. Merdiven sahanlık kısmının batısı ve kuzeyi, derin nişlere sahiptir. Sahanlığın kuzeyinde, kapatılmış bir eyvanı yer almaktadır. Yapının üst kattaki pencereleri yuvarlak kemerlidir. Pencere ve kapı alınlık kısmı, ferforje parmaklıklar ile süslenmiştir.
Büyük bölümü yıkılan anıtsal yapı
Ziya Gökalp mahallesi Dörtler sokak No: 27'de yer alan anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında "U" şeklinde, güney, doğu ve batı kanatları bulunmaktadır. Yapı kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının büyük bir bölümü yıkılmış sadece dış mekan duvarları ayakta kalmıştır. Yapının büyük bölümü yıkılmıştır. Batı kanadı ayakta kalmıştır. Bu kanadın giriş katı boyanmış, üstüne de betonarme bir kat eklenmiştir.
Avlusu kesme bazalt taştan
Yapının batı kanadında iki odalı bir giriş kat bulunmaktadır, Bu girişin üstüne sonradan betonarme bir kat eklenmiştir. Güney kanat, sadece duvarları ile ayakta kalabilmiştir. İki odadan ibarettir. Doğu kanatın kuzeyinde, kemerli mutfak kısmı bulunmaktadır. Mutfağın yanındaki mekanın sadece dış duvarları ayakta kalabilmiştir. Bu kanat duvarlarında iki renkli taş kullanılmıştır. Avlu kesme bazalt taş döşelidir.
Ziya Gökalp mahallesi Kırk Direk 1. Sokakta yer alan bu anıtsal yapının, merkezi avlu etrafında kuzey ve güney kanatlardan oluşmaktadır. Konuta giriş batıdan açılan kapıdan sağlanmaktadır. Konutun güney kanadı ve batıdaki ocak yapısı, özgün dokusunu koruyabilmiştir. Bu kısımlarda da ciddi tahribatlar söz konusudur. Konutun kuzey kanadı yıkılmış, üstüne tuğlalarla yeni iki katlı bir mekan eklenmiştir. Avlunun doğusunda da tuğlalarla örülmüş eklentiler mevcuttur.
Bir katı tamamen yıkılmış
Güney kanat tek katlıdır. Basık kemerli girişi bulunan, tek bir mekandan oluşmaktadır. Mekanın damına çıkan kesme bazalt taş merdivenler korunmuştur. Bu kanattaki birinci katın tamamen yıkılmış olduğu görülmektedir. Kuzeybatıda ocak nişi bulunan mutfak bulunmaktadır. Kuzey kanadın da özgün doku yıkılmış, üstüne tuğlalarla iki katlı bir yapı eklenmiştir. Avlunun batısında; giriş kapısı ve yüksek bir duvar mevcuttur.
Kısmen özgün dokusu korunmuş
Ziya Gökalp mahallesi Kırk Direk 2. Sokak No: 3'te yer alan bu anıtsal yapı da kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapı, merkezi avlu etrafında güney ve doğu kanatlardan oluşmaktadır. Konuta giriş, avlunun batısından sağlanmaktadır. Konut kısmen özgün dokusunu korumuş fakat eklentiler mevcuttur. Konutta betonarme eklentiler mevcuttur. Mekanların iç kısmı ve dış cephelerinde yer yer boya ve sıva yapılmıştır.
Sahibi Halidiye Eğitim Vakfı
Halidiye Eğitim Vakfı'na ait olan bu anıtsal yapı, doğu kanat bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Zerzemin olarak kullanılmaktadır. Zemin katın basık kemerli girişinin sağ ve solunda, mekanlar konumlanmıştır. Konutun güney kanadı, sivri kemerli ve sonradan kapatılmış bir eyvana sahiptir. Eyvanın solunda ve gerisinde mekanlar mevcuttur. Güneybatıda basık kemerli bir girişe sahip, içinde ocak nişi bulunan, mutfak yer almaktadır. Mutfağın yanında, basık kemerli girişi bulunan bir mekan bulunmaktadır. Avlunun kuzeyini ise yandaki yapıya ait duvar çevrelemektedir. Avlu kesme bazalt taş döşelidir. (Sürecek)
