Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (47)
DİYARBAKIR - Anıtsal nitelikli taş işçiliğine güzel örnek teşkil eden yapıları içinde barındıran Alipaşa mahallesinin büyük bir kısmı 'kentsel dönüşüm' projesi kapsamında yıkıldı. Mahalleden geriye, daha önce kayıtlara geçirilen çok az sayıda taş evler bulunuyor. Kalan evlerin bir çoğu da bakımsızlıktan dolayı harap durumda.
Sadece bir kanadının orijinalliği kalmış
Alipaşa mahallesi Bölüm sokak No:15'de bulunan anıtsal yapı, dikdörtgen avlu etrafına konumlanmış. Yapının güney kanadı zemin kattan, batı kanadı ise zemin + 1 kattan oluşmakta. Orijinal dokusu genel olarak bozulan yapının yalnızca güneydoğu kanadı orijinalliğini koruyabilmiştir. Yapıya betonarme eklentiler yapılmış ve yapı oldukça tahrip edilmiştir.
Ay yıldızlı motif süslemeli
Avlusu kesme bazalt taş döşeli olan yapının güney kanadın zemin katının ortasında yuvarlak kemerli eyvan, eyvanın iki yanında ise mekanlar bulunmaktadır. Eyvan kemerinin soluna, cas bezemeyle ay yıldız motifi işlenmiştir. Soldaki mekanın orijinal dokusu korunmuş, sağdaki mekan ise yenilenmiştir. Bu katın üstüne betonarme bir kat eklenmiştir. Yapının batı kanadı yenilenmiştir.
Taş işçiliğine güzel bir örnek
Alipaşa mahallesi Yedi Kardeş sokak, No: 18'de bulunan anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında "U" planlı inşa edilmiş. Yapı, güney, doğu ve batı kanatlarından oluşmakta. Doğu kanat zemin + 1, güney ve batı kanat ise bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Düzgün
kesme bazalt taş malzemenin kullanıldığı yapıda, yoğun cas bezeme mevcuttur. Orijinal dokusunu koruyan konut, süsleme elemanları ve taş işçiliği açısından oldukça niteliklidir. Konutun üst örtüsünün tamamı betonarmeye dönüştürülmüş, iç mekan duvarları ise boyanmıştır.
Asırlık konut
Konutun avlu kısmı kesme bazalt taş ile döşenmiştir. Doğu kanadın zemininde banyo olarak kullanılan, güneyde bulunan küçük bir mekan üstünden merdivenlerle çıkılan, basık kemerli bir eyvan bulunmaktadır. Bu kısımdan da merdivenlerle çıkılan, zemindeki odanın üzerinde, birinci katta tek mekan yer almaktadır. Bu mekanın sokağa açılan ama sonradan değiştirilip tuğla ile örülen bir cumbası mevcuttur. Eyvanın altında zerzembe bulunmaktadır. Birinci kat duvarlarında cas bezemeyle hayat ağacı, çiçek, yıldız motifleri ve bitkisel motifler işlenmiştir.
Dış duvarlarında süslemeler bulunuyor
Zemin kat duvarlarındaki bezemeler silinmiştir. Güney kanadın bodrumuna giriş yapının güneyinden sağlanmaktadır. Zemin katta, doğudan merdivenlerle çıkılan, sivri kemerli eyvanın sağında ve solunda iki mekan bulunmaktadır. Sağdaki mekanın, dört adet yuvarlak kemerli ferforjeli pencere yapısı mevcuttur. Bu mekanın dış duvarında hayat ağacı ve çiçek gibi bitkisel motiflercas bezemeyle işlenmiştir. Eyvan kemerinin yanında Arap alfabesiyle yazılan yazıt ve 1325 tarihi bulunmaktadır.
Hayat ağacı motifleriyle süslü
Batı kanadın bodrum katına giriş, güneyde yer alan merdivenlerden inilen bir kapı ile sağlanmaktadır. Zemin kata çıkış ise; sağda merdivenlerle çıkılan, basık kemerli ve üst kısmında dilimli kemerli küçük bir pencere açıklığı bulunan kapı ile sağlanmaktadır. Buradaki mekanda, dilimli kemer alınlıklı ve basık kemerli dört adet pencere bulunmaktadır. Bu mekanın iç kısmında,ahşap kaplı kare bir niş ile alçı bezekli Ruster tekniğinde yapılmış bir niş bulunmaktadır. Bu mekan kapısının yanında ayrı bir odaya açılan bir kapı yer almaktadır. Bu kapının ardında bulunan holün solunda, güneyde, bir mekan yer almaktadır. Bu mekanın da dış duvarlarında cas bezemeyle hayat ağacı motifleri işlenmiş.
Orijinal dokusu korunabilmiş
Alipaşa mahallesi Hambeli sokak, No: 25'te yer alan anıtsal yapı, Mah. Hambeli Sok. No:25'te bulunan yapı, merkezi avlu etrafında "L" planlı olarak inşa edilmiş. Kesme bazalt taştan inşa edilen yapının güney kanadı zemin + 1, batı kanadı ise bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Orijinal dokusunu koruyan yapıda bazı tahribatlar oluştuğu gözlenmiştir. Yapının iç mekanlarında ve cephesinde badana yapılmıştır. Avlu betonla kaplanan yapıda betonarme eklentiler görülmektedir.
Avlusu betonla kapatılmış
Üst örtüsü onarılan yapının güney cephesinin birinci kat eyvanının üstüne bir mekan eklenmiştir. Güney kanadın doğuda yer alan eyvan, kapatılıp mekana dönüştürülmüştür. Eyvanın yanında ayrı bir mekan daha bulunmaktadır. Birinci katta sivri kemerli eyvan, eyvanın sağında ise bir mekan yer almaktadır. Batı kanadın zemin katı iki mekandan, birinci katı ise tek mekandan oluşmaktadır. Avlu betonla kapatılmıştır.
Nitelikli taş işçiliği
Alipaşa mahallesi Kurdoğlu sokak, No: 21'de bulunan anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında "L" planlı olarak inşa edilmiş. Yapıda düzgün kesme bazalt taş kullanılmıştır. Yapının kuzey kanadı bodrum + zemin, doğu kanadı ise zemin kattan oluşmaktadır. Betonarme eklentilere rağmen orijinal dokusunu koruyan yapının süsleme elemanları ve nitelikli taş işçiliği dikkat çekmektedir. Avlunun batısında ve doğu kanat zemin kat üzerine betonarme eklentiler mevcuttur. İç mekanlar boyanmıştır.
Arap alfabeli yazıtları bulunuyor
Küçük bir avlu etrafında konumlanan yapının kuzey ve doğu kanatları bulunmaktadır. Kuzey kanadın zemin katında, basık kemerli kapısı ve üç adet ferforjeli dilimli kemerli penceresi bulunan bir mekan yer almaktadır. Bu mekanın dış duvarlarının cas bezemeler, ay yıldız motifi ve çiçek motifi işlenmiştir. Ayrıca kapı girişinin üstünde dilimli çiçek motifi şeklinde bir pencere açıklığı mevcuttur. Bu açıklığın üst kısmında Arap alfabesiyle yazılan yazıt bulunmaktadır. Doğu kanadın zemin katında basık kemerli bir eyvan yer almaktadır. Bu mekandacas bezemeyle çiçek motifi bezenmiştir.
Özgün dokusunu yitirmiş
Alipaşa mahallesi Çukur sokak, No: 3'te yer alan anıtsal yapı, güney kanadı bodrum + zemin, doğu kanadı zemin kattan oluşmakta. "U" planlı yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Bazı kısımları yıkılan ve değiştirilen yapının özgün dokusu korunamamıştır. Avlunun doğusunda betonarme ve tuğla eklentiler bulunmaktadır. Yapının geri kalan kısmında ise badana yapılmıştır.
Bazalt taştan yapılma merdiven
Kapı girişinin üstünde, ahşap hatıllara oturtulmuş kerpiç örgülü bir mekan bulunmaktadır. Güney kanadın zemin katının batısında bulunan mekanınorjinal dokusu korunmuş, fakat doğusunda bulunan mekan yenilenmiştir. Doğu kanatta yer alan mekanın giriş kapısı yenilenmiştir. Bu kanadın kuzeyinde kesme bazalt taş merdivenlerle dam kısmına çıkılmaktadır. Avlunun kuzeyinde bulunan kanat tahrip olmuştur. Doğuda basık bir kemer ayakta kalabilmiştir.
Betonarme yapılar eklenmiş
Alipaşa mahallesi Etiler sokak, No: 9'da bulunan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taş kullanılarak "L" planlı olarak inşa edilmiş. Bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Yapının orjinal dokusu korunmuştur. Yapının iç ve dış mekanlarında yer yer badana yapılmış, avlunun güneydoğusuna ise betonarme bir yapı eklenmiştir. Yapının kesme bazalt taş döşeli avlusunun güneydoğusuna betonarme bir yapı eklenmiştir.
Ahşap yapıları korunmuş
Kuzey kanadın doğusunda küçük bir mekan bulunmaktadır. Batı kanatta bodrumun üst katında büyük bir mekan yer almaktadır. Orjinal dokusunu koruyan bu kanadın üst örtüsü toprak damdır. Batı kanadın bodrum katına güneyden, zemin kattaki büyük odaya ise kuzeyden giriş sağlanmaktadır. Ahşap kapısı korunan mekanın iç kısmında pencere şeklinde nişler bulunmaktadır.
Yapıda değişiklikler yapılmış
Alipaşa mahallesi Ilgar sokak, No: 7'de yer alan bu anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında "L" planlı olarak inşa edilmiş. Yapı, güney ve doğu kanatlarından oluşmaktadır. Yapı malzemesi olarak kesme bazalt taşın kullanıldığı yapı, bodrum+zemin katlıdır. Yapı, geleneksel Diyarbakır sivil mimari özelliklerini yansıtmaktadır. Fakat sonradan yapılan eklentilerin de olduğu gözlenmiştir. Yapının üstüne betonarme bir kat eklenmiş, duvarlar ise yer yer boyanmıştır.
Avlusu bazalt taş döşeli
Yapının avlusu kesme bazalt taş döşelidir. Güney kanadın bodrum katına giriş, batıdan medivenlerle inilen kapıyla sağlanmaktadır. Zemin kat giriş kapısı doğuda yer almaktadır. Kapının sağında sivri kemerli bir niş ve iki adet dikdörtgen formlu, demir parmaklıklı pencere bulunmaktadır. Doğu kanadın bodrumuna kuzeyden giriş sağlanmaktadır. Fakat bu giriş kısmı sonradan kapatılmıştır. Zemin katta, biri sağda biri solda olmak üzere iki mekan bulunmaktadır. Soldaki mekanın dış duvarları yenilenmiştir. Sağdaki mekanın, dikdörtgen demir parmaklıklı bir pencere yapısı ile bu pencerenin iki tarafına yerleştirilen iki küçük niş bulunmaktadır. (Sürecek)
