Ahmet Sümbül / Yazı Dizisi (48)

Güneydoğu Ekspres  - Diyarbakır  - Sur'un en eski mahallelerinden olan Alipaşa Mahallesi’ndeki yapıların ancak çok azı günümüze kadar ulaşabilmiş. Sahipsizlikten ve zamanında müdahale edilmediğinden anıtsal yapıların büyük bir kısmı terk edilmiş ve harabe durumdadır. Taş işçiliğinin güzel örneklerini yansıtan bu yapıların bazılarından günümüze ancak duvarları kalabilmiş.

Bir bölümü harap olan anıtsal yapı

Alipaşa mahallesi, Kazıcı sokak, No: 20'de bulunan anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında kuzey ve güney kanatlardan oluşmaktadır. Yapı, zemin + 1 katlıdır. Güney kanat zemin kat eyvanının iki gözü kapatılmış. Birinci katın büyük bölümü yenilenmiş. Yapının avlusu kesme bazalt taş döşelidir. Bodrum kısmı dolmuş olan yapının kuzey kanadı harabe durumdadır. Bu katın yalnızca zemin kat duvarları ayakta kalabilmiştir.

Güney kanadın zemin katında, ikisi kapatılan biri ise açık olan üç adet sepet kulplu ve kemerli eyvan bulunmaktadır. Bu eyvan kısmının sağında bir mekan yer almaktadır. Birinci katın doğusunda, sivri kemerli eyvanın sağında ve solunda mekanlar bulunmaktadır. Yapının birinci katında ve üst örtüsünde onarım yapılmıştır. Bina, düzgün kesme taştan inşa edilmiş.

Orijinal dokusundan eser kalmamış

Alipaşa mahallesi, Yıldırım sokak, No: 13'te bulunan bu yapı, bodrum + zemin kattan oluşmakta. Kesme bazalt taştan inşa edilen bu anıtsal yapının orijinal dokusu yapılan müdahaleler sonucu tümden bozulmuş. Yapının üst örtüsü betonarme olarak yenilenmiştir. Avlunun kuzey cephesine betonarme bir banyo eklenmiştir.

"L" planlı olarak inşa edilmiş

Yapıya giriş basık kemerli bir kapıdan sağlanmaktadır. Avlusu boyuna dikdörtgen formlu olan yapının mekanları avlu etrafında "L" planlı olarak dizilmişlerdir. Güney kanadındaki mekan kare planlı olan yapının batı köşesinde bir eyvan yer almaktadır. Batı kanatta ise enine dikdörtgen planlı bir mekan bulunmaktadır.

İç ve dış duvarlarda tahribat oluşmuş

Alipaşa mahallesi, Kurdoğlu sokak, No: 1'de yer alan bu yapı, küçük bir avlu etrafında "U" planlı olarak kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının kuzey, doğu ve batı kanatları mevcuttur.  Doğu kanat ve kuzey kanadın doğusu bodrum + zemin kattan, kuzey kanadın batısı ve batı kanat ise zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının orijinal dokusu bozulmuştur. İç ve dış duvarları boyanan yapıda tahribat oluşmuştur.

Üst örtüsü toprak damlı

Üst örtü toprak damlı, avlu kısmı ise kesme bazalt taş döşeli yapının doğu kanadın dış duvarı yenilenmiş ve orijinal dokusu değişmiştir. Kuzey kanadın doğusunda yer alan zemin kat, sivri kemerli bir eyvan ve eyvanın iki yanında bulunan mekanlardan oluşmaktadır. Kuzey kanadın batısındaki zemin katta, yarım kemer girişi ile iç kısımda ocak nişi bulunan mutfak yapısı bulunmaktadır. Birinci katta ise, girişi eyvandan merdivenlerle sağlanan bir mekan mevcuttur. Dış duvarı badana yapılarak boyanan batı kanadın zemin katı, tek mekandan oluşmaktadır. Birinci katta, biri kapatılmış üç adet dilimli kemerli penceresi olan bir mekan yer almaktadır. Bu kata çıkan taş merdivenler ve mekan boyunca uzanan ince bir koridor mevcuttur. Bu koridorun başında, merdivenlerin bitiminde, dilimli kemerli niş içine alınan çiçek şeklinde bir açıklık bulunmaktadır.

Avlusu kesme bazalt taş döşeli

Alipaşa mahallesi, Kurdoğlu sokak, No: 3'te bulunan bu anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında bodrum + zemin + 1 kattan, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir.  Bu yapı, sahipsiz bırakıldığından ve gerekli bakımının yapılmamasından dolayı oldukça tahrip edilmiştir. Kuzey kanadın birinci katı ile batı kanadın dış duvarının tamamı yenilenmiştir. Yapının mekanlarının iç kısmında ve dış cephe duvarlarında badana yapılmıştır. Avlusu kesme bazalt taş döşeli yapının güney kanat bodrum girişi, doğuda yer almaktadır.

Bodrum katının orijinal dokusu korunmuş

Zemin kat, yuvarlak kemerli üç pencereye sahip bir odadan oluşmaktadır. Birinci katta, merdivenlerle çıkılan sivri kemerli eyvan ve eyvanın sağında dilimli kemerli iki penceresi bulunan bir mekan bulunmaktadır. Batı kanat dış duvarı tamamen yenilenmiştir. Bodrum katının orijinal dokusu korunmuştur. Kuzey kanadın bodrum girişi doğudan sağlanmaktadır. Zemin katta yer alan basık kemerli eyvanın sağında ve solunda iki mekan bulunmaktadır. Sağdaki mekanın dilimli kemerli üç pencere yapısı mevcuttur. Kuzey kanadın birinci katı yenilenmiştir.

Üst tavan ve taban kısmı çökmüş

Alipaşa mahallesi, Etiler sokak, No: 3/A'da bulunan yapı, kesme bazalt taş kullanılarak "L" planlı inşa edilmiştir. Bu anıtsal yapı, bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Yapılan müdahaleler ve tahribatlar sonucu yapının orijinal dokusu bozulmuştur. Güney kanadın sadece bir duvarı ayakta kalabilmiştir. Üst tavan ve taban kısmı çökmüştür. Batı kanadı boyanan yapının üst örtüsü betonarmedir. Pencereleri PVC kapatılan batı kanadının üstüne betonarme bir yapı eklenmiştir.

Kalem işi bezemelerle süslü

Yapının kesme bazalt taş döşeli avlusunda dikdörtgen formlu bir havuz bulunmaktadır. Güney kanadın doğudaki eyvanı yıkılmış, bu kanatta sadece avluya bakan duvar ayakta kalabilmiştir. Batı kanadın kuzeyinde basık kemerli, kapatılmış bir mekan ve mekanın solunda avludan ayrı bir girişi olan bir mekan daha bulunmaktadır. Bu mekanın üst örtüsündeki ahşap hatıllar orijinaldir. Hatıllar üzerinde yer yer kalem işi bezemeler yapılmış. Avlunun kuzeyinde betonarme bir yapı bulunmaktadır.

Sadece duvarları ayakta kalmış

Alipaşa mahallesi, Karabulut sokak, No: 8'de yer alan yapı, merkezi avlu etrafında "L" planlı olarak düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Bu anıtsal yapı, bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Üst örtüsü yıkılan yapı terk edilmiş olduğundan harabe durumdadır. Tamamen yıkılan yapının sadece duvarları ayakta kalabilmiştir.

Bodrum ve avlusu toprakla dolmuş

Güney kanadın zemininde ayrı girişleri bulunan iki mekan yer almaktadır. Bodrum kısmının tamamı, avlunun ise bir kısmı toprakla dolmuştur. Güney kanat avlusunda yer alan bir mekan, duvar örülerek yapıdan ayrı tutulmuş ve kullanıma açılmıştır. Batı kanadın zemin katı da tek mekandan oluşmaktadır.

Orijinalliğini kaybetmiş

Alipaşa mahallesi, Hambeli 1. sokak, No: 1-3'de bulunan anıtsal özelliği sahip bu yapı, merkezi avlu etrafında "U" planlı olarak düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının doğu kanadı güneyde bodrum + zemin, güney kanadın doğusu ve batısı zemin kattan, batı kanat ise bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Yapılan eklentiler ve oluşan tahribat sonucu yapının orijinal dokusu bozulmuştur.

Avlusu Betonla Kaplanmış

Güney kanat, ortadan çekilen bir duvar ile yapıyı ikiye bölmüştür. Batıda kalan kısım oldukça tahrip olan yapının geriye kalan kısmı özgün dokusunu koruyabilmiştir. Yapıda betonarme eklentiler bulunmaktadır. Avlu kısmı betonla kaplanan yapının doğu kanadının güneyinde tek mekan, kuzeyinde birinci katta ise bir mekan yer almaktadır. Bu katın zemin katının altında sokağa açılan dükkan bulunmaktadır.

Güney kanadın doğusunda sivri kemerli bir eyvan, eyvanın solunda ise bir mekan bulunmaktadır. Eyvan kemerinin yanında yapım kitabesi mevcuttur. Güney kanadın batısı, zemin katta bulunan tek mekandan oluşmaktadır. Batı kanadın zemin katında ise tek oda bulunmaktadır.

Kapı ve pencereler PVC ile değiştirilmiş

Alipaşa mahallesi, Kutlu sokak, No: 9'da yer alan yapı, zemin + 1 kat olarak inşa edilmiştir. Yapının oriijnalinde yöresel malzeme olan kesme bazalt taş kullanılmıştır. Yapı, genel olarak sıvanım boyanarak özgün dokusunu kaybetmiştir. Kapı ve pencereleri PVC olarak değiştirilen yapının duvarları sıvanıp boyanmıştır. Giriş kapısından ahşap kirişlemeli bir aralıkla avluya girilmektedir.

Dört kanattan oluşmakta

Yapıya güney cepheden basık kemerli bir kapı ile girilmektedir. Kareye yakın planlı olan ve orta avlusu bulunan taşınmaz, kuzey-güney ve doğu-batı olmak üzere 4 kanattan oluşmaktadır. Zemin katında; batı ve doğu kanadında sınıf olarak kullanılan 1’er oda, kuzey kanadında 1 mutfak ve 1 sınıf olmak üzere 2 oda bulunmaktadır. Oda kapılarının ahşap kirişlemeli tavanları orijinalliğini korumaktadır. Birinci kata, biri kuzey kanatta biri de güney kanatta olmak üzere iki farklı yönden çıkılmaktadır.

Odalar sınıf olarak kullanılıyor

Merdivenler, birinci kattaki gezemek bölümlerinin tamamı ve korkuluklar eklentidir. Merdivenlerin yanında depo ve jeneratör odası olarak kullanılan iki küçük bölüm mevcuttur. Yapının güney ve kuzey kanadında sınıf olarak kullanılan birer oda, doğu kanadında ise tuvalet bölümü bulunmaktadır. Ayrıca sınıf olarak kullanılan odaların iç kısmında çocuklar için oluşturulan tuvalet bölümleri yer almaktadır. (Sürecek)

Editör: TE Bilişim