Ahmet Sümbül Yazı dizisi (49)
Güneydoğu Ekspres - Diyarbakır - İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile Müze Müdürlüğü tarafından aylar süren çalışmalar sonucunda tescillenen ve anıtsal oldukları raporlanan Diyarbakır Kültür Envanteri’nde yer alan yapıların çoğu maalesef, yetkililerin duyarsız kalması sonucu tarihe direnememiş ve yıkılmıştır. Tüm tahribat ve harap duruma rağmen bu yapıları halen kurtarmak mümkün.
Geleneksel Diyarbakır mimarisine örnek
Alipaşa mahallesi, Bölüm 1. sokak, No: 4'te bulunan anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan, bodrum + zemin katlı olarak inşa edilmiş. Yapı, merkezi avlunun dört kanadına konumlandırılan kare planlı bir yapı sergilemektedir. Geleneksel Diyarbakır sivil mimarisinin gözlendiği nitelikli örneklerden biridir. Yapının; mekanların iç kısmı sıvanıp boyanmış, betonarme eklentiler yapılmış ve güneydeki eyvan kemerinin içi betonla kapatılmıştır.
Yapının avlusuna giriş; güneyde bulunan, üst kısmı konsollar üzerine oturtulmuş saçak olan lento kapılı girişten, avluya açılan sivri kemer içine alınmış lento kapılı bir koridorla sağlanmaktadır. Zemini bazalt taş döşeli avlunun güney kanadında, avluya geçiş veren ana kapı ve kemeri bazalt taş ile beyaz kireç taşından yapılan yuvarlak kemerli büyük bir eyvan yer almaktadır.
Üst örtüsü ahşaptan yapılma
Avlunun kuzey kanadı, basık kemer kapılı lento pencereli bir mekanı bulunan zemin kattan oluşmaktadır. Avlunun doğu kanadı, sivri kemerli bir eyvan ve bu eyvanın yanında basık kemer kapılı lento pencereli bir mekandan oluşmaktadır. Avlu batı kanadında da basık kemer kapılı lento pencereli bir mekan bulunmaktadır. Bu mekanın üst örtüsü içerden ahşap kirişli, dışarıdan betonarme olarak inşa edilmiştir.
İki kanadında orijinal doku korunmuş
Alipaşa mahallesi, Talu sokak, No: 50'de yer alan yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, zemin + 1 kattan oluşmakta. Geleneksel Diyarbakır sivil mimarisinin gözlendiği belirgin örneklerden biridir. Yapının iç kısmı ve dış cephe duvarları sıvanıp boyanmıştır. Yapıya lentolu bir kapıdan girilmektedir. Avlunun güney ve kuzey kısmında orijinal doku korunmuştur. Büyük sivri kemerli bir eyvan ve eyvanın yanında bir mekanı bulunan güney kanat, zemin kattan oluşmaktadır.
Kuzey kanatta yapıya girişin sağlandığı bir koridor, bu koridorun yanında ise bir mekan yer almaktadır. Birinci kata geçiş, avlunun doğu duvarına yaslanan merdivenle sağlanmaktadır. Üst kat, küçük sivri kemerli bir eyvanın yanlarına konumlandırılan birer mekandan oluşmaktadır. Bu mekanların sokağa açılan lentolu pencereleri bulunmaktadır.
Sivil mimari örneği
Alipaşa mahallesi, Güney sokak, No: 6'da bulunan anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Yapı, bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Geleneksel Diyarbakır sivil mimarisinin gözlendiği belirgin örneklerden biridir. Bodrum kapatılmış olan yapı, sıvanıp boyanmıştır. Üst kısmı saçaklı, basık kemer kapılı bir kapıdan zemini orijinal olan avluya geçilmektedir. Avlunun güney kanadında basık kemer kapılı, lentopencereli iki mekan yer almaktadır.
Bağdadi tekniğiyle yapılmış
Bu mekanların altında bulunan bodrum yapısı kapatılmıştır. Avlu kuzey kanadında basık kemer kapılı bir mekan ve bu mekanın yanında küçük sivri kemerli bir eyvan bulunmaktadır. Bu eyvanın her iki yanında birer küçük mekan yer almaktadır. Üst örtüsü içerden ahşap kirişli, dışardan düz toprak damlı inşa edilen yapının mekan duvarları Bağdadi tekniğiyle yapılmıştır.
TOKİ'ye ait anıtsal yapı
Alipaşa mahallesi, Bölüm 2. sokak, No: 12'de bulunan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiş, bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapı, geleneksel Diyarbakır sivil mimarisinin en belirgin örneklerinden birisine sahiptir. İç kısmı ve dış cepheleri sıvanıp boyanan yapının mekanlarının iç kısmı betonarme duvarlarla bölünmüş, bazı pencereleri de kapıya dönüştürülmüştür.
Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığına ait olan bu yapının avlu zemini orijinaldir. Konuta giriş, basık kemerli bir kapıyla avluya geçiş veren basık kemerli bir eyvandan sağlanmaktadır. Avlunun güney kanadındaki bu giriş eyvanın üzerinde, yuvarlak kemer pencereli bir mekan yer almaktadır. Avlunun doğu kanadında, zemin katta kemeri kapatılmış mutfak ve lento kapılı bir mekan bulunmaktadır. Avlunun kuzeyinde, basık kemer kapılı ve lento pencereli bir mekan yer almaktadır. Avlunun batı kanadında da bir mekan bulunmaktadır.
Üst örtüleri çökmüş
Alipaşa mahallesi, Büyük Bölüm sokak, No: 2-4'te yer alan yapı, merkezi bir avlu etrafında "U" planlı olarak inşa edilmiştir. Bodrum + zemin katlı olarak inşa edilen anıtsal yapıla kesme bazalt taş kullanılmıştır. Avlunun doğu, batı ve güney kısmında konutun orijinal dokusunun korunduğu tespit edilmiştir. Üst örtüleri çöken yapı, harabe durumdadır. Yapıda, tuğla ve betonarme eklentiler yer almaktadır. Yuvarlak kemerli bir kapıdan yapıya giriş sağlanmaktadır. Giriş holü, merkezi avluya açılmaktadır. Konutun avluya bakan mekan pencereleri lentolu ve yuvarlak basık kemerlidir.
Orijinal dokusu korunmuş
Alipaşa mahallesi, Talu sokak, No: 39/A'da yer alan yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapı, zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Avlunun doğu yönünde konutun orijinal dokusu korunmuştur. Konut, geleneksel Diyarbakır sivil mimari özelliklerini taşımaktadır. Yapıya betonarme eklentiler yapılmış, iç kısım ise sıvanıp boyanmıştır. Yapıya, lentolu bir kapıdan avluya geçiş veren basık kemerli bir koridorla girilmektedir.
Zemin katta basık kemerli küçük bir eyvanın sağında ve solunda yuvarlak kemerli pencere açıklıkları bulunan birer mekan mevcuttur. Birinci kata, avlunun kuzey duvarına yaslanan betonarme bir merdivenle çıkılmaktadır. Birinci kat planı, zemin kat planını tekrarlamaktadır. Yapı üst örtüsü içerden ahşap kirişli, dışardan betonarmedir.
Üç kanattan oluşan anıtsal yapı
Alipaşa mahallesi, Köylü sokak, No: 14'te bulunan anıtsal yapı, bodrum + zemin katlıdır. Merkezi avlu etrafında "U" planlı olarak dizilen doğu, batı ve güney kanatlardan oluşmaktadır. Bu anıtsal değerdeki yapı, sahipsizlikten dolayı büyük oranda tahrip edilmiş ve kötü durumdadır. Yapının iç mekan ve dış cephe duvarlarının bir kısmı boyanmıştır. Doğu kanatta bulunan eyvan kapatılmıştır.
Kabartma bezemeleri bulunuyor
Güney kısmında içinde ocak nişi yer alan mutfak yapısı bulunmaktadır. Güney kanat bodruma giriş batıdan sağlanmaktadır. Zemin kat, batıda yuvarlak kemerli bir eyvan ve solunda üstünde lamba zıvana bezemesi olan kapı girişinin bulunduğu büyük bir mekandan oluşmaktadır. Bu mekan dış duvarının üstünde yer yer dikdörtgen plakalar içinde kabartma bezemeler ve bir adet Arap alfabesiyle yazılmış yazıt bulunmaktadır. Batı kanat bodrum girişi kuzeyden sağlanmaktadır. Bu kanadın zemin katında iki mekan bulunmaktadır. Soldaki mekan demir parmaklıklı, ahşap kepenkli dört adet penceresi mevcuttur. Sağdaki mekanın ise iki adet ferforjeli penceresi bulunmaktadır.
Harap durumdaki orijinal konut
Alipaşa mahallesi, Simsar sokak, No: 3'te yer alan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Yapının sadece güney kanadı ayakta kalmıştır. Yapı oldukça orijinal bir doku sergilemektedir fakat harap durumdadır. Günümüze kadar gelebilen ve ayakta kalan güney kanat duvarı taş işçiliği vebezeme açısından niteliklidir. Yıkılan konutun ayakta kalan kapı ve pencere açıklıkları kapatılmıştır. Avlunun kuzeyine betonarme bir yapı eklenmiştir.
İç mekan ve üst örtüsü yıkılmış
Avlunun güneyindeki kanadın yalnızca dış duvarı ayakta kalabilmiştir. İç mekan ve üst örtü tamamen yıkılmıştır. Bu kanadın sağında; sivri kemer alınlıklı, dikdörtgen formlu, iki yanında geometrik desenli sütuncelerin yer aldığı ve basık kemerli kapısı bulunan bir mekan yer almaktadır. Solda ise basık kemerli kapı üzerinde lamba zıvana tekniği kullanılmıştır. Bu kapı kemer alınlığında, üzerinde daire içerisinde geometrik bezemeler işlenmiştir. Bu mekana ait dilimli kemer alınlıklı, basık kemerli, iki yanı geometrik desenli sütuncelerle sınırlandırılmış iki adet pencere açıklığı bulunmaktadır. (Bitti)
