Ahmet SÜMBÜL/ YAZI DİZİSİ (5)

DİYARBAKIR - Kentimizin kültür envanterinin başında yer alan camilerin tamamına yakını Artuklu ve Osmanlı imparatorluğu hakimiyetleri döneminde yapılmıştır. Kentte Mimar Sinan tarafından yapılan birden fazla cami bulunmaktadır.  Bir çoğu çinilerle süslü ve kendilerine özgü mimari planda inşa edilen bu dini yapılar kesme bazalt taştan yapılmıştır.

Şeyh Mutahhar Camisi (Dört Ayaklı Minare)

1500 tarihinde yapılan yapı, kare planlı ve tek kubbelidir. Cami ve minarenin kare gövdesi bir sıra beyaz ve bir sıra siyah kesme taştan inşa edilmiştir. Diyarbakır ve çevresinde kare gövdeli minarelere sık rastlanılmasına rağmen bunların içinde dört sütun üzerine oturanı bulunmamaktadır. Bu yönden minaresi ile tek örnek oluşturmaktadır.

Yapıya, büyük bir taç kapıdan giriş sağlanmaktadır. Kapının sivri kemeri, geometrik bezemeli sütuncelere oturmaktadır. Kapının iki yanında dilimli kemerli, mukarnas dolgulu birer niş yer almaktadır. Cami, tromplarla desteklenen tek kubbelidir. Caminin doğu ve batı duvarlarına, sivri kemer kavsaralı üçer pencere açılmıştır. Mihrabın iki yanında, sivri kemerli geçitler bulunmaktadır. Bu geçitlerden çıkan merdivenler sağa ve sola dönerek, mihraba yakın ilk

pencerelerin üstündeki küçük mahfillere geçişi sağlamaktadır. Camiden bağımsız olan minare, yalın başlıklara sahip dört sütun ve başlıklar üzerine oturmaktadır. Minarenin kare gövdesi siyah-beyaz kesme taşlardan yapılmıştır.

Aynalı Minare Cami

1498 tarihinde yapılan cami Sur ilçesi Alipaşa Mahallesi'nde bulunmakta. Kesme bazalt taş malzemeden inşa edilmiştir. Cami, planı itibariyle dikkat çekicidir. Caminin dikdörtgen formlu avlusunun ortasında bir şadırvan bulunmaktadır. Avlunun doğusunda yer alan son cemaat yeri iki sütun üzerine oturan üç sivri kemer açıklıklıdır. Kemer açıklıkları, camekanla kapatılmıştır. İki kemer arasında Arapça yazıt bulunmaktadır. Cami harim mekanı ters ‘T’ planlı olup tek sahanlıdır.

Mihrap sonradan mermerle yenilenmiştir. Caminin kuzeybatı köşesinde türbe bulunmaktadır. Avlunun batısında, günümüzde odunluk olarak kullanılan bir yapı bulunmaktadır. Avlunun kuzey doğusunda, tuvalet yapısı mevcuttur. Tuvaletin yanında, minareye çıkışı sağlayan, kapı açıklığı yer almaktadır. Minare, sekizgen gövdeli ve kesme bazalt taştan yapılmıştır.

Lala Bey Camisi (Lala Kasım Camisi)

15. yüzyıl eseri olan Lale Bey camisi, kesme bazalt taştan inşaa edilmiş olup bazı yerlerde iki renkli taş kullanılmıştır.

Kuzey yönünde, yuvarlak kemerli kavsara içerisinde basık kemerli bir kapı açıklığından, avluya geçiş sağlanmaktadır. Kapının basık kemeri, cas bezeme ile süslenmiştir. Kemerin üst kısmında bir kitabe bulunmaktadır. Kitabe, Arap alfabesiyle yazılmıştır. Kesme bazalt taş döşenen avlunun güneyinde cami yapısı yer almaktadır. Sivri kemerler üzerine oturan üç gözlü son cemaat yeri bulunmakta ve basamaklarla giriş kısmına çıkılmaktadır. Sivri kemerli niş içerisinde basık kemerli, iki renkli taşlarla yapılmış kapı açıklığından, harim mekanına geçilmektedir.

Geometrik bezemelerle süslü

Giriş kapısının iki yanında, basık kemer açıklıklı girişe sahip iki mekan bulunmaktadır. Doğuda bulunan mekan kapısının üzerinde, kitabe mevcuttur. Harim kısmının güney duvarında, iki yanı sütuncelerle sınırlandırılmış mukarnaslı mihrap,dikdörtgen çerçeve içine alınmıştır. Çerçevenin üst kısmı, tek sıra mukarnaslıdır. İç kısmı köşeli olan mihrabın yüzeyi tamamen geometrik bezemelerle süslenmiş olup pano içerisinde Arap alfabesiyle yazılmış bir yazıt mevcuttur. Caminin batısında, ahşap bir mimber ile kuzey tarafında bir mahfil bulunmaktadır. Cami tek kubbeli ve kubbe tromplar üzerine oturmaktadır.

Fatih Paşa Camisi (Kurşunlu Cami)

16. yüzyıl eseri olan yapı, siyah-beyaz taşlardan inşa edilmiştir. Enine dikdörtgen planlıdır. Caminin doğusunda haziresi ve bir türbesi bulunmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde bulunan yapı, 3 yıl önce Sur ilçesinde yaşanan çatışmalarda büyük oranda tahrip edildi ve restorasyonu yapıldı.

Yapıya, üzeri açık avlusunun kuzey kısmından girilmektedir. Avlunun güneyinde bulunan caminin son cemaat yeri, sekiz sütuna dayanan, yedi kubbe ile örtülüdür. Kubbeler, kalem işi ile bezenmiştir. Caminin sağ ve solunda birer kapı ve bu kapılarla, camiden bağımsız mekanlara geçilmektedir. Caminin iç kısmı, kare ayaklar üzerine yükselen ve sivri kemerler üzerine oturan kubbeyle örtülüdür. Kubbeye geçiş, pandantiflerle sağlanmıştır. Kemerlerle, mekan içi üç bölüme ayrılmıştır.

Hüsrev Paşa Camisi

Cemal Yılmaz Mahallesi'nde bulunan caminin yapım tarihi 1528'dir. Ters “T” planlı ve tek kubbelidir. Siyah-beyaz kesme taşlardan inşa edilmiştir. Dini mimariye güzel bir örnek teşkil etmektedir.

Camiye giriş, geniş kemerli bir kapıdan sağlanmaktadır. Kapının sağında ve solunda birer pencere bulunmaktadır. Orta alanda yer alan kubbe, sekizgen kasnağa oturmaktadır. Kubbeli bölüm iki yana beşik tonozlarla açılmaktadır. Mihrap, güneyde dışa doğru yarım sekizgen olarak çıkıntı yapmakta ve yarım kubbeyle örtülüdür. Kalker taşından yapılmış, mukarnaslı

ve geometrik bezemelidir. Harim kısımda kuzey yönde, girişin üstünde ahşap kadınlar mahfil ve mihrabın yanında ahşap minber bulunmaktadır. Harim mekanının doğu duvarı yaklaşık 1 metre yüksekliğe kadar çinilerle süslenmiştir. Dışardan caminin batı duvarına bitişik silindirik minaresi bulunmaktadır. Minarenin kuzey yüzünde kitabesi mevcuttur.

Kadı Cami

1533-1543 yılları arasında yapılan ve Dabanoğlu mahallesinde bulunan yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, dikdörtgen planlı, üst örtüsü taş konsollarla taşınan düz

damlıdır. Kuzeyinde siyah beyaz taştan inşa edilmiş abdesthane kısmı yer almaktadır. Akkoyunlu dönemine ait bir yapıdır. 1960 yılında, abdest hane kısmı müftülük olarak kullanılmıştır.

Dabanoğlu mahallesine halen girişlerin yasak olması nedeniyle caminin son durumu hakkında sağlıklı bir bilgi bulanmamaktadır.

Ali Paşa Camisi

1534-1537 yılları arasında Mimar Sinan tarafından yapılan cami, kesme bazalt taştan yapılmıştır.

Ali paşa cami, Hanifiler bölümü ve caminin doğu kısmında minaresine bitişik Şafiiler bölümü, batısında medresesi, kuzeyinde abdest alma yeri, avlunun ortasında yer alan bir şadırvan ve güneyinde bulunan hazireden oluşmaktadır.

Çinilerle süslenmiş

Caminin yuvarlak kemerli kapı açıklığının iki yanında, dilimli kemer içerisine alınmış birer pencere ile sol tarafında sembolik bir mihrap yer almaktadır. Harim mekanında kubbe,

dört tromp ile dört kemere taşıtılmıştır. Kubbe dışardan, taş ve tuğla örgülü, sekizgen bir kasnağa oturmaktadır.

Mihrabın sağında ahşap bir mimber yer almaktadır. Harim mekanının duvarları yerden belli bir seviyeye kadar çiniler ile süslenmiştir. Minare, caminin kuzeydoğusunda yer almaktadır. Kare kaide üzerinde, sekizgen prizma, bununda üzerinde silindirik formlu gövde kısmı

yükselmektedir. Gövdenin alt kısmında iki sıra halinde, geometrik bezemeler yer almaktadır. Camiden minareye geçiş, minareden oturtma bir köprü ile sağlanmaktadır. Caminin batısında medresesi yer almaktadır. Medrese dikdörtgen bir avlunun doğu ve batısına sıralanan tek katlı önü eyvanlı beşer oda ile güneyinde yer alan yarım sekizgen planlı, sivri kemerli, ahşap kapılı, bir dershaneden oluşmaktadır. Günümüzde bu kısım mescit olarak kullanılmaktadır.

İskender Paşa Camisi

1551 tarihinde yapılan cami, Diyarbakır'da Osmanlı döneminin önemli camilerinden biridir.  Camii ve türbesi siyah beyaz kesme taştan inşa edilmiştir. Avlunun ortasında şadırvan ve güneyinde haziresi yer almaktadır. Mimar Sinan eseri olan yapı, tek kubbeli ve kare planlıdır. Camii avlusunun kuzeyde ve doğuda olmak üzere iki giriş kapısı bulunmaktadır. Avlu, doğu-batı doğrultuda dikdörtgen planlı ve bazalt taş döşelidir. Avlunun ortasında, sütunlara oturan sekizgen bir şadırvan yer almaktadır. Avlunun güneyinde yer alan son cemaat yeri, kenarlarda ayaklara, ortalarda ise sütunlara oturan sivri kemerli beş gözden oluşmaktadır. Dışa taşkın sivri kemerli niş içerisinde dikdörtgen ahşap kapıdan, camiye girilmektedir. Yapının minaresi, doğuda camiye bitişik olarak yapılmıştır. Kare kaideli, silindirik gövdeli ve tek şerefelidir. Şerefenin alt kısmı mukarnaslıdır. Caminin güneyinde hazire bölümü bulunmaktadır. (Sürecek)

Editör: TE Bilişim