Basit Usulde Vergilendirme:
Kanunda yazılı gerekli şartları karşılayan işletmelerin vergi yükümlülüklerini daha kolay ve düşük maliyetle yerine getirebilmeleri için sunulan bir uygulamadır. 1998 yılında “Götürü Usulde Vergilendirme Yöntemi” sisteminin yerine geçen bu uygulamada ödenecek tutar elde edilen kazançla belirlenir. Basit usul vergi, küçük ölçekli esnaf ve işletmeler için uygulanan gelir vergisi ve muhasebe kolaylığı sağlayan bir vergi usulüdür.
Kazancı basit usulde tespit edilen mükelleflerin gelirleri GVK mükerrer M.20/A uyarınca gelir vergisinden istisna edilmekle beraber, bu mükelleflerin yıllık gelir vergisi beyannamesi, geçici vergi beyannamesi, muhtasar ve KDV beyannamesi verme yükümlülükleri de yoktur. Vergi tevkifatı yapılmaz ve muhtasar ve prim hizmet beyannamesi verilmez.
Merhum Eski Baş Hesap Uzmanı Erdoğan NİRUN’a ait olan ve Maliye binalarının giriş kapısı üzerinde yazılan, “Vergilendirilmiş Kazanç Kutsaldır” sözüne “mazhar” olabilmesi için Basit Usul yöntemiyle vergilendirilen “küçük” esnafa Gerçek Usule geçme mecburiyeti getirildi. Eminim, basit usulden gerçek usule geçmek zorunda kalacak olan 500 bine yakın küçük esnaf bu “şerefe nail” olacağı için çok mutlu olmuştur.
09.09.2025 tarihindeki Resmi Gazete’de yayımlanan 10380 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Büyükşehir Belediyesi statüsündeki illerin, nüfusu 30 bini aşan ilçelerinde faaliyet gösteren esnaflar, 01.01.2026 tarihi itibariyle basit usulden çıkarılarak gerçek usulde vergilendirilecektir.
30 Büyükşehir Belediyesi statüsündeki toplam ilçe sayısı 519’dur. 31.12.2024 itibariyle TÜİK verilerine göre nüfusu 30 bini aşan ilçe sayısı 328, nüfusu 30 bini aşmayan ilçe sayısı ise 191’dir. Haliyle nüfusu 30 bini aşan 328 ilçedeki aşağıdaki iş kollarıyla iştigal eden basit usul mükellefleri 01.01.2026 tarihinden itibaren Gerçek Usule tabi olarak mükellefiyetlerine devam edeceklerdir. İlimizde merkez ilçeler dahil 17 ilçemiz mevcut. Bu 17 ilçenin 12’sinin nüfusu 30 bini aştığından dolayı 12 ilçemizdeki basit usul mükellefler 01.01.2026 tarihinden itibaren gerçek usulden vergilendirilecektir. (Çüngüş, Eğil, Hazro, Kocaköy, Lice ilçeleri kapsam dışındadır.)
Düzenleme Kapsamında Etkilenecek Olan Esnaflar:
1-) Her türlü emtia imalatı ile uğraşanlar
2-) Her türlü emtia alımı satımı ile uğraşanlar
3-) inşaat ile ilgili her türlü işle uğraşanlar
4-) Motorlu taşıtların her türü bakım ve onarım işleri
5-) Lokanta ve benzeri hizmet işletmelerini işletenler
6-) Eğlence ve istirahat yerleri işletenler
7-) Şehir içi yolcu taşımacılığı faaliyetinde bulunlar
Yeni Düzenleme Kapsamında Olmayan Basil Usul Mükellefler:
1-) Büyükşehir statüsünde olmayan illerde yer alan mükellefler
2-) Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde yer alan, TÜİK verilerine göre 31.12.2024 tarihi itibariyle nüfusu 30 bini aşmayan ilçelerdeki mükellefler
3-) Sadece pazarlarda tezgâh açarak veya gezici, seyyar olarak satış yapan esnaflar
Gerçek Usul Vergilendirme:
Gerçek usul vergi mükellefi, ticari kazanç sahibi olup gelir ve giderlerini düzenli olarak bilanço veya işletme hesabı esasına göre kaydeden kişi veya işletmelerdir. Kısaca, tüm gelir-gider hareketlerini belgelendirip kayıt altına alan ve yılsonunda gerçek kazancını hesaplayan herkes gerçek usule göre vergi öder.
Gerçek Usul Vergi Mükellefinin Yükümlülükleri:
Gerçek vergilendirmenin en temel özelliklerinden biri de, detaylı kayıt tutma zorunluluğudur. Defter tutma, ÖKC kullanımı başlıca kriterlerdir. İşletmeler, gelir ve giderlerini belgelerle ispatlamakla yükümlüdür. Dönem sonunda bu kayıtlar üzerinden net kâr veya zarar hesaplanır, çıkan sonuca göre vergi matrahı belirlenip ilgili vergiler ödenir.
Ayrıca, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 176-178. maddelerine göre, bu usule tabi mükellefler, defter tutma şekline göre ikiye ayrılır: Birinci sınıf tüccarlar, bilanço esasına göre defter tutar. İkinci sınıf tüccarlar ise işletme hesabı esasına göre kayıt yapar.
Basit Usulden Gerçek Usule geçiş zorunluluğu ile mükellefleri bazı yükümlülükler bekliyor. Sıralamak gerekirse bazıları şu şekilde;
1-) Mali Müşavirlik ücreti
2-) Aylık KDV Beyannamesine ait damga vergisi ve varsa KDV ödemesi
3-) İşyeri kira ise, beyanname damga vergisi ve kiranın stopajı
4-) 3’er aylık dönemler halinde verilecek olan Geçici Vergi Beyannamesine ait damga vergisi ve varsa kârın vergisi
5-) Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesine ait damga vergisi ve varsa yılsonu çıkan kârın vergisi
6-) Dijital Dönüşüme Uyum ve Hizmet Giderleri Katılım Payı
Mevcut durumda zaten her yıl ilan edilen hadleri aşan Basit Usul mükellefleri Gerçek Usule geçmek zorunda kalıyordu ve bu makul bir durumdu. Ancak bu karar ile kıt kanaat geçinen Basit Usul mükelleflerinin çok zor durumda kalacağı aşikâr. Eğer herhangi bir değişiklik olmaz ise bu mükelleflerin büyük bir kısmının vergi kaydını kapatıp kayıt dışına çıkacağı kanaatindeyim. Yakın zamanda maliyenin çok ciddi bir gelir beklentisi olan enflasyon muhasebesi uygulamasıyla hazine çok ciddi bir gelir kaybına uğrarken mükellefler de çok yıpratıldı ve sonrasında erteleme geldi. Bu kararın da çok düşünülmeden ve sahaya inilmeden hazırlandığı düşüncesindeyim. Dolayısıyla hem hazinenin gelirlerinden olmaması hem de mükelleflerin ticari hayattan elini çekmemesi veya kayıt dışına kaçmaması açısından bu kararın bir daha gözden geçirilmesi taraftarıyım.
Vergide adalet = Az kazanandan az, çok kazanandan çok vergi alınması.