Ahmet SÜMBÜL / Yazı Dizisi (38)
DİYARBAKIR - Sur ilçesinin Ziya Gökalp mahallesinde bulunan bazalt taştan yapılmış anıtsal değerdeki yapıların bir çoğu tahrip edilmiş durumda. Sahipleri tarafından da terk edilen bu yapıların birçoğu günümüzde metruk bina halinde ve çöplük olarak da kullanılıyor. Sahip çıkılmadığı için bu anıtsal yapılar, yakın bir zamanda yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya.
Yoğun tahribata uğrayan anıtsal yapı
Ziya Gökalp mahallesi Kırk Direk 1. Çıkmaz, No: 15'te yer alan bu anıtsal yapı, yöresel malzeme olan kesme bazalt taştan, bodrum + zemin + 1 kattan inşa edilmiştir. İç avlulu olan yapı kare planlıdır. Yapıda yoğun tahribat gözlenmektedir. Yapı mekanlarının üst kısmı ve taşıyıcı elemanlarının bir kısmı yıkılmış durumdadır. Yapı boş ve bakımsız durumdadır. Yapı avlusuna tuğladan birimler eklenmiş olup pencere ve kemer içleri betonla kapatılmıştır
Lentolu pencerelere sahip
Yapıya batıdan üzeri saçaklı basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Avlu güney kanadı bodrumuna avludan iki girişle girilmektedir. Bodrumun avluya açılan dikdörtgen formunda küçük pencereleri vardır. Zemin kat, büyük sivri kemerli bir eyvan ve bu eyvanın doğusunda yer alan basık kemer kapı ve basık kemerli niş içine açılan lentolu pencereli bir mekandan oluşmaktadır.
Avlu doğu kanadında kapatılmış büyük bir sivri kemer izi görülmektedir. Kuzey kanat zemin + 1 kat olup bu kısım mekanları yıkılmıştır. Bu kanadın kuzey duvarındaki nişleri ayakta kalmış durumdadır. Batı kanadında yapıya geçiş veren koridor ve mutfak birimi yer almaktadır.
Özgün doku sadece avlu kısmında kalmış
Ziya Gökalp mahallesi Yeşil sokak No: 3'te yer alan bu yapı, kesme bazalt taştan, bodrum + zemin + 1 kattan inşa edilmiştir. İç avlulu olan bu anıtsal yapı kare planlıdır. Yapının iç kısmı sıvanıp boyanmış, avluya betonarme bir birim eklenmiştir. Güney yönündeki basit bir kapıyla uzun dar bir koridora, koridordan da yapı avlusuna geçilmektedir. Özgün doku, avlu kuzey kanadında kalmıştır. Yapının bodrumuna doğudan düz ayak olarak küçük bir kapıdan girilmektedir.
Eyvanlar Camekanla Kapatılmış
Bodrumun avluya açılan küçük pencereleri vardır. Ancak avlu zemini yükseltilirken pencereler yarıya kadar gömülmüştür, Zemin kata avludan küçük bir merdivenle çıkılmaktadır. Zemin kat her iki yanında birer mekanı olan bir eyvandan oluşmaktadır. Eyvan kemeri bozulmuş olup camekanla kapatılmıştır. Mekan pencereleri basık kemerli olup lale bezeklidir. Avlunun batısında bir kuyu bulunmaktadır.
Boş ve bakımsız anıtsal yapı
Ziya Gökalp mahallesi Gökalp sokak No: 3'te yer alan bu anıtsal yapı, yöresel malzeme olan kesme bazalt taştan inşa edilmiş olup zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Kuzey-güney doğrultuda uzanan yapı düz damlı ve üstü açık merkezi avluludur. Yapı boş ve bakımsız durumdadır. Yapının üst katının bir kısmı tuğla duvarla örülmüştür. Batıdan sonradan kapatılmış lentolu bir kapıdan yapı avlusuna geçilmektedir. Özgün doku avlunun kuzey ve güneyine konumlandırılmıştır. Güney kanat zemin katı iki sivri kemerli batı duvarında ocak nişi bulunan mutfak yapısından oluşmaktadır.
Gezemekli taş merdiven
Birinci kata, doğu duvarına yaslanan gezemekli bir merdivenle çıkılmaktadır. Burada dar bir koridorun batısında ve sonunda birer mekan yer almaktadır batı mekanın sokağa çıkıntı yapan bir cumbası vardır. Cumbanın her iki yanında birer küçük pencere bulunmaktadır, bu mekanın avluya bakan yuvarlak kemerli pencereleri vardır. Avlu kuzey kanat zemin katı basık kemer kapılı lento pencereli bir mekandan oluşmakta.
Özgün dokusu sadece bir kanatta korunmuş
Köylü sokak No: 13'te yer alan anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiş olup, bodrum + zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapının özgün dokusu sadece güney kanatta korunmuştur. Mekanların iç kısmı sıvanıp boyanmış, zemin ve tavanları betona dönüşmüştür. Avluya betonarme bir birim eklenmiştir. Yapıya doğudan lento kapılı bir girişle girilmektedir. Merkezi avlunun güneyinde özgün doku korunmuştur.
Avlu zemini orijinal
Avlu güney kanadı zemin katında basık kemer kapılı bir mekan ve basık kemer girişli mutfak bulunmaktadır. Mutfağın içinden pencereleri kapatılmış durumda olan bodrum katına, küçük bir merdivenle inilmektedir. Birinci kattaki küçük bir merdivenle gezemeğe çıkılarak buradan basık kemer kapılı bir mekana geçilmektedir. Mekanın avluya bakan lentolu iki pencere açıklığı bulunmaktadır. Konutun avlu zemini orijinaldir.
Yıkılma tehlikesi bulunan anıtsal yapı
Ziya Gökalp mahallesi Abacı sokak No: 5'te yer alan bu anıtsal yapı, merkezi avlu etrafında "L" planlıdır. Bodrum + zemin kattan oluşmaktadır. Yapının özgün dokusu korunmuş olmakla birlikte oldukça tahrip olmuştur. Avlu döşemeleri tahrip olmuş ve yer yer beton dökülmüştür. Yapıda tahribat ve yıkılma söz konusudur. Güney kanatta yer alan bodrum doğu ve batıda iki girişi bulunan iki mekandan oluşmaktadır.
Dikdörtgen formlu pencereler
Merdivenlerle çıkılan zemin katın yuvarlak kemerli girişi kapatılarak, yeni bir kapı eklenmiştir. Bu giriş eyvanının sağında ve solundamekanlar yer alır. Güney kanatta solda yuvarlak kemerli merdivenlerle çıkılan bir eyvan ve solunda bir mekan yer almaktadır. Soldaki mekana ait üç adet pencere eyvana açılmaktadır. Doğu kanatta yeralan bodrum merdivenlerle inilen girişi ve dikdörtgen formlu dört adet penceresi bulunmaktadır.
Kabartma aslan figürleri bulunuyor
Güney cephesi zemin kat giriş kapısı üzerinde kitabesi mevcuttur. Zemin kat üç gözlü yuvarlak kemerli eyvan gerisinde ve sağında bir mekan yeralmaktadır.Eyvanın kemerleri arasında kabartma iki aslan figürü mevcuttur. Eyvanın gerisindeki mekana ait dilimli kemerli beş adet demir parmaklıklı penceresi bulunmaktadır. Eyvanın solundaki niş içerisinde hayat ağacı motifi bulunmaktadır. Dış duvarlarda cas bezemeler mevcuttur.
Özgün dokusu tahrip edilmiş
Melik Ahmet Mahallesi'nde bulunan bu anıtsal yapının önemli bir kısmı yıkılarak yerine betonarme birimler yapılmıştır. Konutun özgün dokusu kuzeybatı köşede korunmuştur. Daha önce Namık Kemal İlköğretim Okulu olarak kullanılan yapı günümüzde Ali Paşa Sağlık Ocağı olarak işlevlendirilmiştir. Yapının özgün dokusu tahrip edilmiştir. Konutun yan pencereleri kapatılmış, iç kısmı ve dış cepheleri sıvanıp boyanmıştır.
1928 tarihli basık kemer
Konut orijinal halinde; doğu-batı uzantılı, dikdörtgen planlı, tek katlı olarak inşa edilmiştir. Tek mekandan oluşan yapıya, üzerinde 1928 tarihi bulunan basık kemerli geniş bir kapıdan girilmektedir. Yapının dışa açılan yuvarlak kemerli pencereleri bulunmaktadır. Bu pencerelerin üzerinde, birer tepe penceresi yer almaktadır. Konutun üst örtüsü betonarmedir.
Tahrip edilmiş yapı
Ziya Gökalp mahallesi Köylü sokak No: 3'te yer alan bu anıtsal yapı, dikdörtgen formlu bir avlu etrafında konumlanan güney ve kuzey kanatlardan oluşmaktadır. Kesme bazalt taştan zemin+ bodrum kat olarak inşa edilmiştir. Yapı tahrip olmuş fakat orijinal dokusu koruyabilmiştir. Yapının dış cephe duvarları boyanmıştır. Konutta betonarme eklentiler mevcuttur.
Basık kemerli girişi bulunuyor
Güney kanatta yer alan bodrum katı, iki girişi bulunan iki bölümden oluşmaktadır. Zemin kat, basık kemerli girişin hemen yanında bulunmaktadır. Buradan sağ tarafta bulunan bir odaya geçiş sağlanmaktadır. Bu mekanlara ait basık kemerli demir parmaklıklı beş adet pencere yapısı ve üst kısımlarında ise altı adet dikdörtgen formlu küçük pencere açıklığı bulunmaktadır.
Bahçe havuzu toprakla doldurulup kapatılmış
Avlunun batısında yarım kemer üzerinde yükselen bir merdivenle güney kanatta bulunan küçük bir odaya geçiş sağlamaktadır. Kuzey kanatta yer alan bodrum katı, merdivenlerle inilen bir mekandan oluşmaktadır. Zemin katta, dış cephe duvarı yenilenmiş iki mekan bulunmaktadır. Bahçedeki havuz betonla kaplanmış ve içi toprakla doldurulmuştur. Avlu kesme bazalt taş döşelidir.
"U" planlı anıtsal yapı
Ziya Gökalp mahallesi Abacı sokak No: 4'de yer alan bu yapı, merkezi bir avlu etrafında "U" planlı olarak düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapılan müdahaleler özgün dokunun yitirilmesine neden olmuştur. Yapının üst örtüsü betonla kaplanmıştır. Mekanların iç kısmı ve dış cepheleri sıvanmıştır.
Zemini kesme taş döşeli
Avlulu bir plana sahip olan yapıya giriş, doğu yönündeki kapıyla sağlanmaktadır. Avlunun doğusunda giriş kapısının güneyinde, basık kemerli bir eyvan bulunmaktadır. Eyvanın batısında iki, kuzeyinde bir oda yer almaktadır. Konutun güney yönünde, başka bir yapının duvarı bulunmaktadır. Konutun avlu zemini, düzgün kesme taş döşelidir. (Sürecek)
