Türkiye’de fıstık üretiminin yüzde 95’inin yapıldığı Güneydoğu’da Antep, Urfa ve Siirt’ten sonra Diyarbakır da pay sahibi olacak. Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası’nın (DTSO) üç yıl önce deneme amaçlı yaptığı fıstık üreticiliğinde verim elde edilince kentin kuzey ilçelerinde “Kuzey Fıstık Ormanları”nın kurulması kararı alındı. DTSO’nun Tarım Bakanlığı üzerinden Dünya Tarım Örgütü’ne (FAO) sunduğu proje kabul edildi. DTSO Yönetimi, ayrıca kentte ilk kez "Diyarbakır Fıstık Üreticileri Birliği” kurulması kararı aldı.
Yılda 240 bin ton üretimle ABD ve İran’dan sonra dünyanın en büyük üçüncü fıstık üreticisi olan Türkiye, geçen yıllara oranla rekoltesini artırıyor. Verimli arazi ve iklim şartları nedeniyle en çok üretimin yapıldığı yerler Gaziantep, Şanlıurfa ve Siirt.
DENEME ÜRETİMİ BAŞARILI SONUÇ VERDİ
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası (DTSO), kentin kuzey ilçelerindeki tarıma elverişli olmayan arazilerde üç yıl önce bir çalışma başlattı. Proje kapsamında kuzeyde yer alan Kulp, Lice, Hani, Kocaköy, Eğil, Dicle, Çermik, Çüngüş ilçeleri ile Silvan, Egani, Hazro, Çınar, Bismil ve merkezde bulunan Kayapınar, Sur, Yenişehir ve Bağlar ilçelerinin dağlık alanlarında yer alan 376 köyde toplam 57 aileye 30 bin adet fıstık fidesi dağıtıldı.
FAO, 2 MİLYON ADET FİDE DAĞITACAK
Fideler kurumadan ağaca dönüşünce bu kez Dünya Tarım Örgütü’ne (FAO) Tarım Bakanlığı üzerinden projenin genişletilmesi için destek istendi. DTSO’nun projesine onay veren FAO, gerekli desteğin sağlanması ve protokol prosedürlerinin tamamlanması için onay verilen dosyayı Tarım Bakanlığı’na gönderdi. Proje kapsamında Diyarbakır’da fıstık üretimi yapmak isteyen 5 bin aileye 2 milyon adet fıstık fidesi verilecek ve aşılama süreçlerinde destek sunulacak.
PROJENİN ANA HEDEFİ İSTİHDAMA KATKI SUNMAK
DTSO’nun FAO’dan onay aldığı projede şu ifadeler yer alıyor:
“Diyarbakır ili gelişmişlik düzeyi ve gençler için sunduğu fırsatlar ve iş olanakları ile bağlantılı olarak negatif göç hızına sahiptir. (2020 yılı için net göç hızı binde -2,18, 2019 yılı için net göç hızı binde -4,2, 2018 yılı için net göç hızı -4,02’dir.). Kırsal bölgelerden kent merkezine doğru da göç yaşanmaktadır. Ayrıca kırsal bölgelerde genç nüfusun kent merkezine ve farklı merkezlere hareketliliği yüksektir. Projenin hedef grubunu oluşturan kentin kuzey bölgesi dağlık kırsal alanları ailelerin geçimlik üretim yaptıkları, geleneksel olarak tarım ve hayvancılık ile uğraştıkları bölgelerdir. Tarımsal ve hayvansal üretimden gelir eldesi düşüktür. Farklı geçim kaynaklarına ihtiyaç duymaktadırlar.
Özellikle gençlerin ve kadınların işgücüne katılımı ve istihdamı ile ilgili sorunlar yaşanmakta olup mevcut üretim ve hizmet alanları işsizliğin önlenmesi için yeterli istihdam kapasitesine sahip değildir. Şanlıurfa ve Diyarbakır’da tarım sektöründe istihdam %35,8, Sanayide %16,6, hizmetler sektöründe %47,6’dır. Tarım sektöründeki istihdam oranı %17,6 olan Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. Proje çalışması ile kırsal bölgelerde üretimin ve istihdamın desteklenmesi hedeflenmektedir.
Fıstık yetiştirmek için kırsal bölgelerdeki aileler fıstık fidesi, aşılama ve üretim süreci ile ilgili bilgiye ihtiyaç duymaktadırlar. Belirlenen köylerde ailelerin sahip olduğu arazi miktarları göz önünde bulundurularak her bir ailenin 10 dönüm arazide fıstık yetiştiriciliğine başlaması hedeflenmiştir.
Ailelere, özellikle üretimde aktif olan kadınlara fıstık fidesi, aşılama, eğitim ve örgütlenme desteği sunularak ek gelir oluşturmaları desteklenecektir. Her bir aileye 10 dönüm için 400 adet çöğür fıstık fidesi verilmesi planlanmaktadır.
Hali hazırda artan fıstık yetiştiriciliği ve proje kapsamında kırsal bölgelerde fıstık yetiştiriciliğinin gelişeceği ve oluşacak üretim kapasitesi esas alınarak fıstık işleme tesisinin kurulması ve yetiştiricilerin gelir eldesinin arttırılması hedeflenmektedir. Proje kapsamında 200 ton /ay fıstık işleme kapasitesine sahip bir tesisin kurulması hedeflenmektedir. Tesisin fıstık yetiştiricilerinin dayanışma içinde kuracağı birlik aracılığıyla işletilmesi, üretim yapan tüm üreticilerin ürünlerinin bu tesis bünyesinde işlenmesi hedeflenmektedir.”
İLK DENEMEYİ DTSO MECLİS BAŞKANI YAPTI
Kentte fıstık üretiminin teşvik edilmesinde önemli rolü bulunan ve aynı zamanda fıstık üreticisi olan DTSO Meclis Başkanı Celalettin Birtane, deneme üretim aşamasında saha çalışmalarına da öncülük ediyor. Ekim sürecinden aşılamaya kadar takip süreçlerini yapan Birtane, şunları söyledi:
“Diyarbakır’ın hikayesi şuydu; Dünya’daki durumu gördükten sonra Güneydoğu’daki ekim alanlarına baktıktan sonra Diyarbakır fıstık kalitesi ve verimi açısından en güçlü olmasına rağmen, fıstık ekiminin en az olduğu il. Gaziantep, Adıyaman, Urfa, Siirt, Batman şu anda ekim alanı ve ağaç sayısı olarak Diyarbakır’ın önünde. 2018’de kendi tarlamda 2160 ağaç, yeğenim ise 7500 ağaç ekti. O dönemde kimse fıstık tutacağına ihtimal vermiyordu. Eğer tutarsa biz de ekeriz dediler. Daha sonra fidelerimizi ektik. Ektiğimiz gün biraz su verdik, sonra bir daha su vermedik, şu an ağaçlarımız 3 yaşında. Bizden sonra ekim yapmaya başlayan birçok insan oldu. Bizim bulunduğumuz köyde 600 dönümün üzerinde ekili alan var.”
“10 YILDA AİLENİN TEMEL GEÇİM KAYNAĞI OLUR”
Diyarbakır’ın dağlık kesimlerinin bulunduğu kuzey ilçelerinin fıstık üretimine elverişli olduğunun altını çizen DTSO Meclis Başkanı Birtane, şöyle devam etti:
“Bu bölgede sulama imkanı yok. Endüstriyel bitki ve tarıma elverişli değil. İki yapısıyla; toprağın mineral yapısı ve sulama yapısıyla alakalı olarak tarıma uygun değil. Diyarbakır’daki tüm barajların göl alanı o bölgededir. Dolayısıyla kırsal kesimdeki her ailenin en az 5/10 dönüm arazisi var. 5 dönümlük araziye 200 ağaç eker, 7 yılın sonunda o aile yıllık geçimini rahat rahat ve en iyi standartta geçirecek. 10 yıl geçtiğinde bu defa bir aileyi değil iki aileyi geçindirecek. Köylü zaten köyde, hayvanına bakıyor, tarımını yapıyor, sebze meyvesini ekiyor. Bu arada da 5 dönüme 200 ağaç yetiştirince gelecek için uzun vadeli yatırım yapar.
“150 BİN TL BÜTÇE İLE BAŞLADIK”
Şimdi ben 2018’de bu projeyi kendi imkanlarımla yapıp, başarılı bir noktaya geldiğimi düşünüyorum. Dolayısıyla 2019’da dedik ki madem biz bu bölgenin insanıyız, bölge ve ülke için bir şeyler yapalım. Oradaki birikim ve deneyimlerimizi Diyarbakır’da fıstık ekimi farkındalığını yaratmak amacıyla DTSO üzerinden 150 bin TL bütçe ile 30 bin adet fide ile 630 dönümlük bir alana verildi. 57 aileye sadece fıstık fidesi verdik. O günden bugüne o fıstık fidelerini verdiğimiz üreticileri sahada denetimlerini yaptık. Onlarla birlikte her yıl kontrol ediyoruz, bakımı açısından kendilerine bilgi veriyoruz ve iletişimi sürdürüyoruz. Bunu yaptığımızda çiftçiye güven geliyor ve yaptığımız iş ciddi bir iş diyorlar. Bu yaptıklarımız onlara motivasyon veriyor ve bahçeleriyle bütünleşiyorlar. 2021’de dedik ki; biz oda olarak Diyarbakır’ın bu kuzey bölgesi dediğimiz kırsal alana 5bin aile ve 2 milyon fideyi hedefledik. Ama DTSO olarak bunun mali açıdan altından kalkmamız mümkün değil.
“FAO-TÜRKİYE ORTAKLIK PROGRAMI’NA ALINDIK”
Yaptığımız çalışmaların hepsini raporladık. Tarım bakanlığı üzerinden FAO Birleşmiş Milletler Kırsal Kalkınma ve Gıda Örgütü’ne gönderdik. Böyle bir çalışmamız olduğunu fakat ekonomik olarak yeterli olmadığımızı, bu projeyle 5 bin ailenin işi olacağını özellikle kadın istihdamı açısından önemli bir adım olduğunun dile getirdik. İklime olan faydalarından bahsettik. 2 milyon ağacın doğaya vereceği oksijeni hesaplayın. Dolayısıyla fazla suya ihtiyaç olmadığı için bu daha da kolaylaştırıcı bir durum. Bizi FAO Türkiye ortaklık programına kabul etmelerini istedik. Yaptığımız çalışmaları görünce FAO, bizi Türkiye ortaklık programına kabul etti. İl tarım Müdürlüğü ve Tarım bakanlığı üzerinden bu prosedürleri yürütüyoruz.
“YILDA 1 MİLYA DOLAR İHRACAT ELDE EDİLEBİLİR”
Biz de onların proje formatına uygun şekilde çalışmalara başladık. İki milyon fide ve 5 bin aile için projeleri hazırlayıp gönderdik. Şu an bekliyoruz. Projemiz kabul edildiği zaman 5 faz dediğimiz her yıla 500 bin adet fide ekimi, 4 yılda 2 milyon, son yıl ise bunların toplanmasıdır. Şunu iddia ediyoruz eğer bu projeyi başarırsak; on yıl sonra Diyarbakır’ın ekonomisine sadece fıstıktan 1 milyar dolar ihracat söz konusu olacak. Bugün Diyarbakır’ın tüm sanayi ihracatı yıl içerisinde 200 milyon dolar. Burada en önemlisi kadın istihdamıdır. DTSO olarak şöyle bir sözleşme yapabiliriz; fıstık gelirinin yüzde 50’si o ailedeki kadın veya kız çocuklarınındır.
Bu söylediğimiz projeleri gerçekleştirdiğimizde, kendimiz ve oda üzerinden yaptığımız çalışmalar sahada çok büyük bir farkındalık yarattı. 2022 yılı sonbaharında Diyarbakır’da çok ciddi ekim alaları olacak. Şimdiden hazırlık yapanlar var. Diyarbakır, toprak kalitesi bakımından vereceği ürün yukarıda saydığımız illerden çok daha iyi olacak. Yani fıstığın kalitesi ve rakoltesi daha iyi bir konumda olacak.”
DİYARBAKIR FISTIK ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ KURULACAK
DTSO, bu gelişmeler üzerine geçen hafta "Diyarbakır Fıstık Üreticileri Birliği" kurulması için fikir birliğine vardı. DTSO Başkan Yardımcısı Erdal Avşar, kurum olarak fıstığın pazara ulaşmasında da kolaylaştırıcı rol üstleneceğini ifade ederek, “Diyarbakır Fıstık Üreticiler Birliği’nin kurulumuyla ilgili adımlar attık. Amaç burada; ekiminden ürün verene kadar mevcut çiftçilerimizin ve üreticilerimizin yanında yer alıp yarın ürün çıktığında da pazarlama konusunda destek olmaktır” diye konuştu.
