Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarıyla uluslararası hukukta karşılık bulan ve insan hakları ekseninde ele alınan "umut hakkı", ömür boyu hapis cezası alan kişilere yönelik uygulanabilirlik tartışmalarıyla gündeme geliyor. Türkiye’de ağırlaştırılmış müebbet cezası alan bazı hükümlüler bu hak kapsamı dışında tutulurken, kamuoyunda özellikle Abdullah Öcalan’a bu hakkın tanınıp tanınmayacağı sorusu gündeme geldi.

ABDULLAH ÖCALAN'DAN 'UMUT HAKKI' TALEBİ

Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin grup toplantısında yaptığı açıklamalarla “umut hakkı” konusu tekrar tartışma alanına girdi. Abdullah Öcalan’ın bu haktan yararlanıp yararlanamayacağına dair yasal ve hukuki değerlendirmeler yapılmaya başlandı.

Öcalan, geçtiğimiz günlerde avukatları ile İmralı'da görüştü. Öcalan'ın avukatları, yazılı bir açıklama yaparak, Öcalan'ın "umut hakkı" talep ettiğini duyurdu.

"Umut hakkı" için devletin adım atması gerektiği belirtilen açıklamada şunlar kaydedildi:

"Öcalan, umut ilkesinin çok önemli ve esaslı olduğunu vurgulamıştır. Devamında doğrudan; ‘Umut ilkesi devletin atması gereken bir adımdır. Bu bagajı kaldırması lazım. Bu, binlerce insanı etkileyen bir meseledir. Nereden bakarsanız bakın bunun kaldırılması gerekir. Hukuk açısından bunun yapılması gerekir. Politika da adalet de bunu gerektiriyor’ diyerek hukukun gereğini öne çıkarmıştır.

Kendisini anlamak isteyenleri, içinden geçtiğimiz barış ve demokratik toplum sürecini derinleştirmeye ve bu sürece katılmaya davet etmiştir. Özgürlük için çalışılmasının, sürecin geliştirilmesi ve pratikleştirilmesi açısından önemini ifade etmiştir.”

UMUT HAKKI NEDİR?

Umut hakkı, ömür boyu hapis cezasına mahkûm edilmiş bir kişinin, gelecekte serbest kalabilme ihtimaline sahip olmasını ifade eder. Ceza hukukunda bu hak, insan onurunun korunması, rehabilitasyon ilkesi ve cezanın sadece intikam amacıyla uygulanmaması gibi insani ve hukuki gerekçelere dayandırılır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin içtihatları doğrultusunda tanımlanan bu kavram, özellikle ağırlaştırılmış müebbet gibi geri dönüşsüz cezalarda gündeme gelir. AİHM, bir kişinin hiçbir koşulda serbest kalamayacağına dair ceza rejimini insan haklarına aykırı olarak değerlendirmektedir.

UMUT HAKKI KİMLERE VERİLİR?

Umut hakkı, teorik olarak ömür boyu hapis cezası almış her bireyi kapsar. Ancak uygulamada, ülkelerin iç hukuk düzenlemeleri bu hakkın kapsamını daraltabilir. AİHM’nin 2013 yılında verdiği Vinter ve Diğerleri v. Birleşik Krallık kararında, bir kişinin yaşamı boyunca hiçbir koşulda tahliye edilmeyecek olmasının insan haklarına aykırı olduğu hükmüne varılmıştır.

Türkiye’de ise bu hak belirli suçlar bakımından uygulanmamaktadır. Özellikle şu suçlardan ağırlaştırılmış müebbet alanlar umut hakkından ve şartlı tahliyeden yasal olarak yararlanamaz:

  • Devletin güvenliğine karşı suçlar

  • Anayasal düzene karşı suçlar

  • Milli savunmaya karşı suçlar

  • Terör örgütü faaliyetleri kapsamında işlenen suçlar

Bu kapsamda, yasal düzenlemelere göre umut hakkı ancak bazı istisnalar dışında kalan ağırlaştırılmış müebbet cezalarında değerlendirilebilir. Hukukçular ise bu durumu “ayrımcı uygulama” olarak nitelemekte ve tüm hükümlülerin rehabilitasyon hakkına sahip olduğunu savunmaktadır.

AĞIRLAŞTIRILMIŞ MÜEBBET HAPİS CEZASI NEDİR?

Türkiye'de idam cezasının 2004 yılında kaldırılmasının ardından, en ağır ceza türü olarak ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası uygulanmaktadır. Türk Ceza Kanunu’nun 47. maddesi kapsamında düzenlenen bu ceza, hükümlünün ömür boyu özgürlüğünden yoksun bırakılması anlamına gelir.

Bu ceza tipi aynı zamanda cezaevinde tecrit koşullarında, sınırlı haklar ve sıkı güvenlik önlemleri altında infaz edilir. Ağırlaştırılmış müebbet, yalnızca suçun ağırlığına değil, aynı zamanda topluma yönelik oluşturduğu tehdit derecesine göre de verilir.

HANGİ SUÇLAR AĞIRLAŞTIRILMIŞ MÜEBBETLE CEZALANDIRILIR?

Türk Ceza Kanunu’na göre aşağıdaki suçlar ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıyla cezalandırılmaktadır:

ŞARTLI TAHLİYE MÜMKÜN MÜ?

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107. maddesine göre, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan bir kişi, en az 30 yıl iyi hâlli kalmak şartıyla şartlı tahliye talebinde bulunabilir. Ancak bu, yalnızca belirli suçlar için geçerlidir.

Eğer hükümlü şu suçlardan birini örgüt faaliyeti kapsamında işlemişse, şartlı tahliye ve umut hakkı tamamen devre dışı kalır:

  • Devletin güvenliğine karşı suçlar

  • Anayasal düzene karşı suçlar

  • Milli savunmaya karşı suçlar

Bu durum, cezanın gerçek anlamda ömür boyu infaz edilmesine yol açar.

ABDULLAH ÖCALAN’A UMUT HAKKI UYGULANABİLİR Mİ?

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin 22 Ekim 2024 tarihli TBMM Grup Toplantısı’nda yaptığı açıklamalar sonrasında Abdullah Öcalan’a umut hakkı uygulanıp uygulanamayacağı kamuoyunun gündemine girdi.

Bahçeli açıklamasında, 1999 yılında idam cezasına çarptırılan ve cezası daha sonra ağırlaştırılmış müebbet hapse çevrilen PKK lideri Abdullah Öcalan için yeni bir süreç ihtimaline değindi.

Bahçeli konuşmasında şu ifadeleri kullandı

“Bu dirayet ve kararlılığı gösterirse, 'umut hakkı'nın kullanımıyla ilgili yasal düzenlemenin yapılması ve bundan yararlanmasının önü de ardına kadar açılsın. Ne Kandil, ne de Edirne; adres İmralı'dan DEM'e uzansın, bu ağır ve tarihi terör sorunu ülke gündeminden tamamen çıkarılsın.”

Bahçeli'nin bu sözleri, Öcalan’ın tecridinin kaldırılması ve DEM Parti’yle siyasi iletişime açılması gibi olasılıkları da gündeme taşıdı. Açıklamalarda, Öcalan’ın PKK’nın feshi yönünde çağrı yapması durumunda umut hakkına dair yasal düzenleme yapılabileceği belirtildi.

Bu gelişmelerin ardından PKK'nın 12 Mayıs 2025’te yaptığı fesih açıklaması, tartışmaları daha da derinleştirdi. Böylece, ağırlaştırılmış müebbetle hükümlü olan kişilerin yasal değişiklik yapılması hâlinde umut hakkından faydalanabileceği ihtimali yeniden gündeme geldi.

Muhabir: Haber Merkezi