Diyarbakır’ın Ergani ilçesindeki 12 bin yıllık Çayönü Tepesi’nde yürütülen kazılarda, insanlık tarihinin ilk musalla taşı olarak değerlendirilen taş bloku ortaya çıkarıldı. Taşın bir parçası halen kazı alanında korunurken, diğer parçası Diyarbakır Müzesi’nde ziyaretçilerini bekliyor.
Neolitik döneme ait olan Çayönü Tepesi, insanlığın göçebelikten yerleşik yaşama geçtiği, tarım ve üretimle tanıştığı ilk yerleşimlerden biri olarak biliniyor. 1963’te yapılan yüzey araştırmalarıyla keşfedilen ve 1964’te Dr. Halet Çambel ile Prof. Dr. Robert J. Braidwood’un kazılarıyla gün yüzüne çıkarılan höyük, ölü gömme ritüelleriyle de tarihin en erken inanç pratiklerine ışık tutuyor.
KAFATASLI YAPI
Diyarbakır Müze Müdür Vekili Müjdat Gizligöl, Çayönü kazılarında bulunan ve “Kafataslı yapı” olarak adlandırılan bölümdeki taşın, tarihteki ilk musalla taşı olarak kabul edildiğini belirterek, “Bu taş, perdahlanmış yüzeyiyle ve çevresindeki oturma sekileriyle Neolitik dönemin cenaze ritüellerine dair güçlü izler taşıyor. Besbelli ki ölü, bu taşın üzerine uzatılıyor, yakınları da çevresinde oturup töreni izliyordu” dedi.
SİSTEMLİ VE UZUN SÜRELİ CENAZ TÖRENLERİ
Gizligöl, insanlığın ölümü her dönemde anlamlandırmaya çalıştığını vurgulayarak şöyle devam etti:
“Neolitik dönemde de ölüm törenleri, defin ve taziye gibi aşamalardan oluşuyordu. Çayönü’nde çıkan bu taş, bu sürecin en eski örneklerinden biri. Kafataslı yapıda ayrıca ölülerin bedenlerinden ayrıldığını, kolların ve bacakların kafadan ayrıldığını da görüyoruz. Bu da sistemli ve uzun süren cenaze törenlerine işaret ediyor.”
“ÇAYÖNÜ İNSANI, ÖLÜYE SAYGI GÖSTERMİŞTİR”
Gizligöl, Çayönü insanının ölüye büyük saygı duyduğunu ifade ederek, “Musalla taşının çevresindeki düzen, törenselliğin göstergesi. Neolitik kültürün bu görkemli cenaze törenleri, insanın ölüme yüklediği anlamın tarih boyunca nasıl şekillendiğini anlatıyor” diye konuştu.
Müze Müdür Vekili, musalla taşının bir parçasının Diyarbakır Müze Müdürlüğü’nün İçkale yerleşkesinde, diğer parçasının ise kazı alanında ziyaret edilebildiğini belirtti.
Çayönü kazı çalışmaları, bu dönem Çanakkale Uygulamalı Bilimler Fakültesi Müzecilik Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Savaş Sarıaltun başkanlığında devam ediyor.
