Ahmet SÜMBÜL Yazı Dizisi (43)
DİYARBAKIR - TOKİ tarafından Ali Paşa Mahallesi’nden sonra Kentsel Dönüşüm projesi kapsamına alınması beklenen Lale Bey Mahallesi’nde bulunan tarihi taş evlerin bir çoğu bakımsız durumda. Halen bazı evlerde aileler otururken, kaderine terk edilen ve yıkılmaya yüz tutan kesme bazalt taştan yapılmış Diyarbakır sivil mimarisinin eşsiz örneklerine sahip evler de bulunmakta.
Eklentiler orijinal dokuya zarar vermiş
Lale Bey mahallesi Dörtler 1. sokak No: 14'te bulunan bu anıtsal yapı, düzgün kesme bazalt taştan inşa etilmiş. Yapının avlusunun güneyi iki kattan, batısı ve kuzeyi ise zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapılan eklentiler orijinal dokuya zarar vermiş. Yapıda betonarme eklentiler mevcuttur. Yuvarlak kemerli bir kapıyla hole girişin sağlandığı holün bitiminde yuvarlak kemerli bir çıkış ve dikdörtgen formlu bir avlu bulunmaktadır.
Havuzu betonla kapatılmış
Avlu yüzeyinde yer alan bir kısım bazalt taş orijinalliğini korurken bir kısım da betonla kapatılmıştır. Avluda yer alan havuz betonla kapatılmıştır. Avlunun kuzeyindeki yapının zemin katına giriş, solda merdivenlerle inilen dikdörtgen bir kapı ile sağlanmaktadır. Kapının sağında üç tane dikdörtgen demir parmaklıklı pencere açıklığı yer almaktadır. Birinci kata giriş, üstünde dikdörtgen formlu küçük bir pencere açıklığı bulunan sağında ise bir niş bulunan yuvarlak kemerli bir kapıdan sağlanmaktadır.
Yapıya modern kapılar eklenmiş
Avlunun kuzeyindeki yapının birinci katındaki iki kemerli eyvanlardan biri kapatılmış, eyvanın iç tarafına mekanlar eklenip modern kapılar yapılmıştır. Kemerin solunda bir niş bulunmaktadır. Diğer eyvanın önüne ise duvar örülmüştür. Eyvanın sağında ve solunda mekanlar yer almaktadır. Kuzeydeki mekanın üst katına orijinal kesme bazalt taş merdivenlerle çıkılmaktadır. Orijinal olan merdivenin üst tarafı betonla tamamlanmış ve balkonla birleştirilmiştir. Merdivenin bitiminden itibaren, sağa doğru sıralanan yuvarlak kemerli dört adet pencere bulunmaktadır.
Diyarbakır sivil mimarisini yansıtıyor
Lale Bey mahallesiPuşucu sokak, No: 15'te bulunan bu yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş. Avlusunun kuzey, güney, doğu ve batı kısımlarında yapılar yer almaktadır. Kuzeydeki kısım bodrum, zemin+1 kattan, doğu kısmı zemin kattan, güney kısım bodrum, zemin + 1 kattan, batı kısmı zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapı geleneksel Diyarbakır sivil mimari tipini yansıtır. Yapıda betonarme eklentiler bulunmaktadır.
Orijinal girişi değiştirilmiş
Basık kemerli bir kapıdan uzun bir hole girilmektedir. Holün bitiminde kareye yakın avlunun kuzeyinde yer alan bodrum kısmı günümüzde kapatılmıştır. Zemin kat, giriş holünün sağında ve solundaki mekanlardan oluşmaktadır. Holün solunda basık kemerli bir kapı ve yuvarlak kemerli penceresi olan bir mekan bulunmaktadır. Holün solunda daha önce mutfak olarak kullanılan ve günümüzde kapatılmış yüksek bir merdivenle dikdörtgen formlu bir kapıya çıkan, girişinde ve yanında dikdörtgen formlu bir pencere açıklığı bulunan bir mekan yer almaktadır. Bu mekanın yanında bu mekandan ayrı ve orijinal girişi kapatılıp değiştirilmiş bir oda daha bulunmaktadır.
Sonradan betonarme yapı eklenmiş
Kuzeydeki bölümün birinci katı, sonradan eklenmiş betonarme bir yapıdır. Avlunun doğusunda bulunan ve zemin kattan oluşan mekanın kuzeyinde, dikdörtgen formlu bir kapısı ve iki büyük dikdörtgen formlu penceresi bulunan bir mekan bulunmaktadır. Daha önce bir mekan olması olasılığı bulunan bu bölüm, günümüzde avlu olarak kullanılmaktadır. Güney bölümün bodrum katı doğuda ve batıda yer alan iki mekandan oluşmaktadır. Her mekana ait merdivenlerle inilen dikdörtgen formlu kapılar ve küçük pencere açıklıkları bulunmaktadır. Zemin kattaki mekanın doğu tarafında, sonradan kapatılmış bir kapı ile iki pencere yapısı eklenmiş yuvarlak kemerli bir eyvan yer almaktadır.
Kesme bazalt taş döşeli avlu
Birinci kata çıkan, orijinalliğini korumuş kesme bazalt taştan merdivenler bulunmaktadır. Bu merdivenlerin bitiminde yuvarlak kemerli bir kapı ile solunda bir tanesi sonradan kapatılmış yuvarlak kemerli dört adet derin pencere yer almaktadır. Kapı girişinin üstünde, dikdörtgen küçük bir pencere bulunmaktadır. Kapı girişinin sağında ve kuzeyinde bulunan yapı, sonradan eklenmiş betonarme bir yapıdır. Kesme bazalt taş döşeli avlunun ortasında, sonradan kapatılan ve kareye formlu bir havuz bulunmaktadır. Avluda bazalt taştan yapılmış konik formlu bir yalak mevcuttur.
Büyük bir kısmı korunmuş
Lale Bey mahallesi, Lale Bey sokak, No: 8'de bulunan bu anıtsal yapı, zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Düzgün kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının, güney, kuzey ve batı kanatları bulunmaktadır. Büyük bir kısmı korunmuş olan yapının güneydeki kısım kısmen yıkılmış ve bugün kullanılmamaktadır. Geleneksel sivil mimari dokusunu koruyan batı ve kuzeydeki yapılar, günümüzde konut olarak kullanılmaktadır. Dış cephe ve avlu kısmı korunan yapının iç kısmında boya ve sıva izleri görülmektedir. Yapının üst örtüsü ahşap hatıllar ve betonla kaplanmıştır.
Üç kanadında yapılar bulunuyor
Yuvarlak kemerli bir kapıyla girişin sağlandığı yapının, dikdörtgen planlı bir avlusu bulunmaktadır. Kesme bazalt taş döşeli avlunun kare formlu bir havuz mevcuttur. Avlunun güney, kuzey ve batı kanadında yapılar yer almaktadır. Batı kısmında bulunan yuvarlak kemerli eyvanın iki yanına mekanlar dizilmiştir. Eyvanın sağında yuvarlak kemerli üç pencere, solunda ise dikdörtgen formlu iki pencere bulunmaktadır. Eyvan duvarlarının bazı yerlerinde kireç bezeme ve tahrip olmuş bir kitabe mevcuttur. Eyvan kısmının sağ tarafındaki pencerenin altında; üstünde kitabenin yer aldığı, merdivenle inilen, dikdörtgen formlu ve iki yanında küçük pencere açıklıkları yer alan bir zemin kat bulunmaktadır.
Orijinal dokusu bozulmuş
Lale Bey mahallesi, Ana sokak, No: 4'te bulunan bu yapı, kuzey, güney, doğu ve batı kanatlarından oluşmaktadır. zemin + 1 olarak kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Kısmen iyi korunan bu anıtsal yapının orijinal dokusu bozulmuştur. Avlu betonla kaplanan yapının dış cephesi ve iç kısmı sıvanıp boyanmış. Basık kemerli kapıdan geçiş sağlanan dikdörtgen planlı holün bitiminde dikdörtgen planlı bir avlu bulunmaktadır. Kesme bazalt taş döşeli fakat kısmen betonla örtülmüş olan avluda, bir havuz yer almaktadır.
Geometrik bezemelerle süslü
Avlunun güney kanattaki yapının zemin katının, basık kemerli bir kapısı ve iki yanında dört adet demir parmaklığı bulunan dikdörtgen formlu penceresi mevcuttur. Bu katın dış mekan duvarında; kapının üstünde kireçtaşı üzerine geometrik bezemeler yapılmış, pencerelerin üstünde ise kireç taşından daire içerisinde Davut yıldızı işlenmiştir. Birinci katın üç adet dikdörtgen formlu penceresi bulunmaktadır. Bu kata çıkış zemin katın iç kısmına yapılan merdivenlerden sağlanmıştır. Avlunun doğu kanadındaki yapının zemin katının kuzey kısmında, yuvarlak kemerli bir eyvan ve eyvanın gerisinde ise bir mekan bulunmaktadır.
Taş merdiveni bulunuyor
Güney kısımda, dikdörtgen formlu bir kapı ve kare formlu bir penceresi bulunan bir mekan daha bulunmaktadır. İki mekan arasından merdivenlerle üst kata çıkılmaktadır. Merdivenlerin hemen bitiminde, iki tarafta kuzey ve batı cephesi sivri kemerli bir mekan bulunmaktadır. Bu mekanın karşısında bir kapı açıklığı ve iki adet dikdörtgen penceresi bulunan bir mekan daha yer almaktadır. Batı kanattaki yapının birinci katında, taş merdivenlerle çıkılan, sonradan eklenmiş bir kapısı ve üç adet demir parmaklıklı dikdörtgen formlu penceresi bulunan bir mekan bulunmaktadır. Zemin katın dikdörtgen formlu bir kapısı mevcuttur. Avlunun kuzey kanadının merdivenlerle inilen zemin katın, dikdörtgen formlu bir kapı ve iki adet penceresi bulunmaktadır. Zemin katın, dikdörtgen formlu bir kapısı, sağında yuvarlak kemerli bir pencere, solunda bir tanesi kapatılmış dikdörtgen formlu üç penceresi mevcuttur.
Yapı kısmen tahrip edilmiş
Lale Bey mahallesi, Puşucu 1. sokak, No: 1'de yer alan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiş, avlusunun güney, doğu ve batı kanadında yapılar bulunmakta. Batı kısmı bodrum + zemin + 1 kattan, güneyi kısmı ise zemin + 2 kattan oluşmaktadır. Kısmen korunan yapının tahrip edildiği gözlenmiştir. Yapıda betonarme eklentiler mevcuttur. Basık kemerli bir kapıdan dikdörtgen planlı avluya geçiş sağlanmaktadır.
Bazalt taş döşeli avlu ve taş havuz
Kesme bazalt taştan döşeli avluda, dikdörtgen formlu bir havuz bulunmaktadır. Batı kanadın bodrum katının girişi, güneybatıdan merdivenlerle inilen yuvarlak kemerli bir açıklıktan sağlanmaktadır. Zemin kat girişi, sağında bir niş ve üç adet dikdörtgen pencere bulunan basık kemerli bir kapıdan sağlanmaktadır. Burada yer alan birinci kat ise sonradan eklenmiştir. Güney kanattaki yapının zemin katına güneybatıdan merdivenlerle inilen yuvarlak kemerli
bir açıklıktan sağlanmaktadır. Bu yuvarlak kemerli girişin üstünde, önü PVC ile kapatılan bir mekan bulunmaktadır.
Pencereler PVC ile örtülmüş
Bu kısmın bodrum katının, yuvarlak kemerli iki küçük penceresi mevcuttur. Avlunun güneyindeki yapının; birinci kat girişi basık kemerli, iki yanında iki niş bulunan ve PVC ile örtülmüş dikdörtgen formlu dört adet derin penceresi bulunmaktadır. İkinci kat ise sonradan eklenmiştir. Zemin katın, iki adet örtülmüş dikdörtgen formlu penceresi mevcuttur. Avlunun doğusunda, iç mekanında ocak nişi ve duvarlarında nişler bulunan yuvarlak kemer girişli mutfak yapısı yer almaktadır.
Betonarme katlar eklenmiş
Lale Bey mahallesi, Ana sokak, No 23'de bulunan bu yapı, merkezi avlu etrafında "U" planlı olarak kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Anıtsal değerdeki bu yapının güney ve batı kanadı bodrum + zemin, kuzey kanadı ise zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapılan eklentiler, orijinal dokuya oldukça zarar vermiştir. Kuzey kanadı yenilenen konutun üzerine, betonarme iki kat eklenmiştir. Konutun kapı ve pencereleri kapatılarak ayrı bir giriş açılmıştır.
Yıkılmaya yüz tutmuş
Lale Bey mahallesi, Lale Bey sokakta yer alan bu anıtsal yapı, kesme bazalt taştan inşa edilmiştir. Yapının avlusunun güneyinde bodrum + 2 katlı bir yapı bulunmaktadır. Yan tarafta bu yapıyla bağlantılı bir yapı daha yer almaktadır. Bu yapının yas evi olarak kullanıldığı ileri sürülmektedir. Büyük tahribatların oluştuğu yapının girilen kısmı terk edilmiş ve yıkılmaya yüz tutmuştur. Sokaktan, yapıya girişin sağlandığı ana geçiş taşla örülerek kapatılmıştır. Yapının sokak duvarı yıkılmıştır. Avlunun güney kısmında yer alan bodrum katında dikdörtgen formlu dört küçük pencere bulunmaktadır.
Üst örtüsü tamamen tahrip olmuş
Yapının birinci kat girişi, iki yuvarlak kemerli kapıdan sağlanmaktadır. Bu iki kapının arasında yuvarlak kemerli küçük bir pencere bulunmaktadır. Kapının sol tarafında yuvarlak kemerli bir kapı girişi mevcuttur. Kapının solunda dilimli kemerli dört pencere bulunmaktadır. Bu pencere ve kapıların üstü cas bezemelerle bezenmiştir. Kapı girişinin sağında sonradan kapatılmış yuvarlak kemerli eyvan bulunmaktadır. Üst örtü tamamen tahrip olup yıkılan yapının iç mekanı ve avlu kısmı moloz taşlarla doldurulmuştur. Avlunun kuzey kısmında, sonradan eklenmiş betonarme bir yapı görülmektedir. İç mekanın bölücü duvarlarında ahşap hatıllar görülmektedir. Yapının eyvanı tuğlayla kapatılmıştır.
Dış cepheleri boya ile kaplanmış
Lale Bey mahallesi Deve Kaldıran sokak, No: 13'te bulunan yapı, düzgün kesme bazalt taş kullanılarak inşa edilmiştir. Zemin + 1 kattan oluşmaktadır. Yapı, güney ve kuzeybatı kanattan oluşmaktadır. Yapının mekanlarının iç kısmı ve dış cepheleri tamamen boyanmıştır. Ayrıca güney kanadına tuğla ile örülmüş bir kat eklenmiştir. Avlunun kuzeydoğusuna betonarme bir yapı eklenmiştir. Avlu betonla kaplanmıştır. Avlusu betonla kaplanan konuta, batıdan giriş sağlanmaktadır. Konutun güney kanadının batısındaki kısmın zemin katında, günümüzde mutfak olarak kullanılan kiler bölümü yer almaktadır.
Dilimli çiçek motifleri
Güney kanadının birinci katına, yarım kemer üzerine oturmuş kesme bazalt taş merdivenlerle çıkılmaktadır. Merdivenlerin bitiminde, konsollar üzerine oturan sahanlık kısmı mevcuttur. Birinci katın basık kemerli bir kapısı ve dilimli kemerli üç adet penceresi bulunmaktadır. Kapı girişinin üstünde, dilimli çiçek motifi mevcuttur. Güney kanadının doğu kısmı, üstüne sonradan bir kat eklenmiş tek katlı bir yapıdır. Bu mekana üç adet kesme bazalt taş merdivenle çıkılmaktadır. Bu merdivenlerin altında, odunluk olarak kullanılan küçük bir mekan bulunmaktadır.
Yuvarlak kemerli mutfak
Birinci katta, tek girişi olan iç kısımda iki mekan yer almaktadır. Giriş mekanından diğer mekana kapı açılmıştır. Kuzeybatı kanadın zemin katında, iç kısımda ocak nişi bulunan, bir yanında ise küçük bir mekan olan yuvarlak kemerli mutfak bulunmaktadır. Merdivenlerle çıkılan birinci kattaki mekanın; ahşap bir kapısı, gerisinde holü ve bir odası mevcuttur. Bu mekanın sokağa bakan demir parmaklıklı üç penceresi bulunmaktadır. Avlunun kuzeydoğusuna iki katlı betonarme bir yapı eklenmiştir. (Sürecek)
