İran'da Ruhani Liderlik Makamı, ülkenin en yüksek siyasi ve dini otoritesidir. Bu makam, silahlı kuvvetlerden yargı sistemine, devlet televizyonundan diğer kilit hükümet kuruluşlarına kadar geniş bir kontrol alanına sahiptir. İran’ın mevcut yüce lideri Ali Hamaney, bu görevdeki gücünü nasıl kullanıyor ve hangi yetkilere sahip? Gelin, İran’ın siyasi yapısında yüce liderin rolünü daha yakından inceleyelim.
YÜCE LİDERLİK MAKAMI NEDİR?
İran'da Yüce Liderlik Makamı, Devrim Lideri olarak da bilinir ve ülkenin başı ve en yüksek otoritesi olarak kabul edilir. Yüce lider, Uzmanlar Meclisi tarafından seçilir ve denetlenir, ancak bugüne kadar bu denetleme hiç uygulanmamıştır. Yüce lider, anayasa gereği birçok önemli karar ve atamada nihai söz sahibidir.
ALİ HAMANEY'İN GÜÇ VE YETKİLERİ
Ali Hamaney, 1989'dan beri İran’ın yüce lideri olarak görev yapmaktadır. Hamaney, ekonomi, çevre, dış politika, eğitim ve ulusal planlama gibi alanlarda nihai kararlar vermektedir. Ayrıca seçimlerde şeffaflık konusunda kararlar almakta ve cumhurbaşkanlığı kabinesinin bazı atamalarını iptal edebilmekte veya yeniden görevlendirebilmektedir. Savunma, İstihbarat ve Dışişleri bakanlıkları da dahil olmak üzere birçok bakanlığı doğrudan seçme yetkisine sahiptir.
İRAN'IN BÖLGESEL POLİTİKASI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
İran Dışişleri Bakanlığının protokol ve törenle sınırlı olan görevleri dışında, ülkenin bölgesel politikası doğrudan yüce liderin kontrolü altındadır. Örneğin, İran’ın Arap ülkelerindeki büyükelçileri, dini lidere doğrudan rapor veren Kudüs Kolordusu tarafından seçilmektedir. Bu durum, yüce liderin dış politikada ne denli etkili olduğunu göstermektedir.
ANAYASAL DEĞİŞİKLİKLER VE YÜCE LİDERİN GÜCÜ
İran anayasası, başlangıçta yüce liderin en yüksek rütbeli din adamı olmasını şart koşuyordu. Ancak, 1989'da yapılan anayasa değişikliği ile liderin sadece İslami bilgin olmasının yeterli olacağı belirtildi. Bu değişiklik, yüce liderin daha geniş bir yetki alanına sahip olmasının önünü açtı ve dini liderin, İran'daki sivil ve askeri otoriteler üzerindeki etkisini pekiştirdi.
GÖREV VE YETKİLERİ
İran dinî lideri, aynı zamanda İran'ın dinî liderini denetlemek, seçmek ve görevden almakla görevli tek devlet organı olan Uzmanlar Meclisi tarafından seçilir. Aşağıdaki büroları denetler, atar ve görevden alabilir:
· Cumhurbaşkanını göreve gelmesini onaylar ve ayrıca Parlamentonun üçte iki çoğunluğu ile birlikte görevden alabilir.
· 8 yıllık bir dönem için Yargı Erki başkanını,
· 5 yıllık bir süre için Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi üyelerini,
· Kültür Devrimi Yüksek Konseyi üyelerini atar.
· Uzmanlar Meclisi üyeleri arasından 12 Anayasa Koruma Konseyi üyesinden 6'sını atar, diğer 6'sı ise Dini liderin tayin ettiği İran Yargı Erki Başkanı tarafından aday gösterilen İslami hukukçu adayları arasından parlamento tarafından seçilir.
· Savunma, İstihbarat, Dışişleri ve Bilim bakanlarının atanmasını onaylar.
· Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi'ne iki temsilci,
· 8 yıllık bir süre için İran Radyo Televizyon Kurumu başkanını,
· Her eyaletin başkenti için Cuma namazı imamlarını,
· İran Silahlı Kuvvetleri komutanını ve İran Silahlı Kuvvetleri birimlerinin komutanlarını,
· İran Devrim Muhafızları Ordusu komutanını ve İran Devrim Muhafızları Ordusu birimlerinin komutanlarını atar.
· Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi ile görüştükten sonra İran İslam Cumhuriyeti'nin genel politikalarını düzenlemek.
· Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi aracılığıyla, geleneksel yöntemlerle çözülemeyen sorunları çözmek.
· Sistemlerin genel politikalara uygun yürütülmesini denetlemek.
· Ulusal referandumlar için kararnameler çıkarmak.
· Silahlı kuvvetlerin başkomutanı olarak:
· Savaş ve barış ilan etmek.
· Silahlı kuvvetleri seferber etmek.
· Silahlı kuvvetlerin yapısındaki farklılıklardan kaynaklanan sorunlara çözüm bulmak.
İran’ın yüce lideri Ali Hamaney, geniş yetkileri ve etkisiyle ülkenin siyasi ve dini yapısında merkezi bir rol oynamaktadır. Silahlı kuvvetlerden yargı sistemine kadar birçok alanda nihai söz sahibi olan Hamaney, İran’ın iç ve dış politikalarında belirleyici bir güçtür. Yüce liderin bu güçlü pozisyonu, İran’ın siyasi yapısının anlaşılmasında kilit bir öneme sahiptir.
