Kürt dilleri, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı olup, Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna girmektedir. Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulmaktadır. Ancak bu diller, sadece belirtilen coğrafyalarda değil, dünyanın farklı köşelerinde de konuşulmaktadır. Kürt dilleri, yalnızca bir iletişim aracı olarak değil, aynı zamanda Kürt halkının kimliğinin, tarih ve kültürünün bir yansıması olarak da önemlidir.
KURMANÇÇA (KUZEY KÜRTÇESİ)
Kürt dilleri arasında en yaygın olanı olan Kurmançça, Türkiye, Suriye, Irak, İran ve Ermenistan'da 15-17 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Farklı lehçeleriyle çeşitlenen Kurmançça, yazılımı ve dil genişletme süreciyle de dikkat çekmektedir.
Cizre'deki Botani lehçesini ölçünlü lehçe yapma yönünde çabalar vardır. Bu şive Kamuran Bedirxan tarafından 1920'lerde Kürt dilbilgisi üzerine yazılan kitap için temel olarak alınmıştır.
KURMANÇÇANIN LEHÇELERİ:
Batı: Suriye'nin Halep ilinde, Türkiye'de kabaca Fırat'ın batısındaki illerde, Elazığ, Tunceli, Sivas, Konya, Ankara, Aksaray, Kırşehir ve İran'ın Horasan bölgesinde konuşulur.
Güneydoğu: Hakkâri ilinde, Irak'ın Duhok ve Erbil bölgesinde ve İran'ın Batı Azerbaycan ilinde konuşulur.
Merkezi: Türkiye'de, Suriye'nin Haseke ilinde, Irak'ın Sincar bölgesinde, Ermenistan'da, Gürcistan'da, Azerbaycan'da, Rusya'da, Lübnan'da ve İran'ın Batı Azerbaycan ilinde konuşulur.
SORANİCE (ORTA KÜRTÇE)
Arap-Fars alfabesiyle yazılan Soranice, zengin bir yazılı kaynakla birlikte, tarih boyunca kültürel bir merkez haline gelmiştir. Son zamanlarda Latin alfabesine geçme girişimleride olmuştur. Bu dil yazılı kaynak yönünden zengindir.
Kürt kökenli sözcüklerin türetilmesinde önemli bir kaynak olan bu dil, farklı ağızlarıyla da çeşitlilik göstermektedir.
Soranicenin dağılımı Süleymaniye'ye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığınla bağlıdır. Bu şehrin ticari gücü Soranicenin yaygınlaşmasını sağlamıştır, böylece Kelhurice ve Havramice konuşanların sayısı azalmıştır.
Bugün Soranice, Kurmançça için Kürt kökenli sözcük türetmek için sıklıkla başvurulan bir kaynaktır.
Ağızları Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi olarak sayılabilir.
KELHURİCE (GÜNEY KÜRTÇESİ)
Güney Kürtçesi olarak da bilinen Kelhurice, batı İran'da ve Doğu Irak'ta konuşulmaktadır. Bu dilin çeşitli lehçeleri, bölgenin kültürel dokusuna renk katmaktadır.
Kelhuri, Kermanşahi: çoğunlukla batı İran'da konuşulur; Kermanşah şehri ve etrafında.
Feyli: Feyli aşireti tarafından kullanılır, İlami olarak da tanınır. Doğu Irak'ta Diyala eyaletinin İran sınırlarına yakın Hanekin bölgesinde ve İran'da İlam eyaletinde konuşulur. Ayrıca Kermşanşah eyaletinin bazı kısımlarında ve etrafında mevcuttur.
Sencabi: Hevraman ve Guran bölgerinde varlığını sürdürür.
Diğer lehçeler: Gerusi (Bıcari), Melekşahi, Kolyayi, Baryayi, Kürdali
İran-Irak hattı dışında Türkiye'de Şeyhbızın aşireti tarafından konuşulur.
Kürt dilleri, sadece bir dil ailesini temsil etmekle kalmaz, aynı zamanda binlerce yıllık bir geçmişin ve zengin bir kültürün taşıyıcısıdır. Bu dillerin çeşitliliği, Kürt halkının birlikte yaşama ve kültürel zenginliği koruma çabalarının bir yansımasıdır. Bugün hala canlı olan bu diller, gelecek nesillere aktarılarak yaşatılmalıdır.
