ÖZEL HABER / Sertaç KAYAR
Diyarbakır’ın binlerce yıllık geçmişe sahip olan ve UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan Hevsel Bahçeleri büyük risk altında. Endüstriyel tarım uygulamalarının her geçen gün arttığı kentin antik bahçeleri, özgün yapısından uzaklaşırken, UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinden de çıkarılması da gündemde. Endüstriyel tarım uygulamalarının yol açtığı tahribatla karşı karşıya olan Hevsel Bahçeleri, verimli topraklar, yerel halkın geçim kaynağı ve kültürel belleğinin önemli bir parçası olmasına rağmen, son yıllarda yaşanan tahribatlarla büyük değişime uğradı.
ENDÜSTRİYEL TARIM UYGULAMALARI, BAHÇELERİN DOĞAL DENGESİNİ BOZDU
Dicle Nehri kıyısında yer alan ve tarihi Diyarbakır Surları ile bütünleşen yaklaşık 700 hektarlık bir alanı kapsayan bu antik bahçeler, yüzyıllarca geleneksel yöntemlerle sürdürülen tarım, onu işleyen yerel halkın bilgi birikimi ve doğayla kurduğu denge ile özgün bir yapıya sahipti. Özellikle 2016 yılında Sur’da yaşayan yerel halkın göç etmesi ve bahçeleri farklı kesimlerin işlemeye başlaması ile bu özgün yapı her geçen gün yok oluyor. Verimi artırmak için kullanılan endüstriyel tarım uygulamaları, bahçelerin doğal dengesini bozdu. Uzmanlar, bahçelerde yoğun miktarda kimyasal gübre ve pestisit uygulanmalarının bölgedeki su kaynaklarını kirlettiğini, biyoçeşitliliği azalttığını ve toprağın uzun vadeli verimliliğini düşürdüğünü söylüyor. Büyük ölçekli tek tip üretim (monokültür) geleneksel çeşitliliği ortadan kaldırırken, tarihi ve ekolojik mirası da yok ediyor.
UNESCO DÜNYA KÜLTÜR MİRASI LİSTESİNDEN ÇIKARILMAKLA KARŞI KARŞIYA
Kentin antik bahçeleri, sadece endüstriyel tarım ile değil, dört bir yanında kurulan, bahçelerin içine kadar giren kafeler ve yapılar da bahçelere ciddi zarar veriyor. Yaşanan tahribat UNESCO’nun da dikkatini çekerken önlem alınması, aksi takdirde UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinden çıkarılma riski olduğu belirtiliyor. Diyarbakır’daki sivil toplum örgütleri ve meslek odalarının çevre komisyonları tarafından 2022 yılında hazırlanan raporda, tahribatın boyutlarına dikkat çekilmişti. Ekoloji Derneği, Diyarbakır Ziraat Mühendisleri Odası, Diyarbakır Mimarlar Odası, Diyarbakır Barosu ve DKVD tarafından hazırlanan raporda, Hevsel Bahçeleri ve Suriçi’nin tarihi, doğal ve kültürel yapısına ve önemine dikkat çekilerek tahribatların önüne geçilmesi için çağrı yapılmıştı. Ancak o günden bu yana tahribatlar büyüyerek arttı ve bahçelerdeki risk daha büyüdü.
ACİL ÖNLEM ÇAĞRILARI
Doğa savunucuları ve sivil toplum kuruluşları, Hevsel Bahçeleri’nin korunması için acil önlemler alınması gerektiği konusunda sık sık çağrı yapıyor. Hevsel Bahçeleri’nin geleceği, atılacak adımlara bağlı. Endüstriyel tarımın tehdidi altında olan bu eşsiz mirasın korunması, hem yerel halkın hem de insanlığın ortak sorumluluğu olarak görülüyor. Aksi durumda bu antik bahçelerin özgün yapısından tamamen uzaklaşarak UNESCO listesinden de çıkarılması da söz konusu.
“UNESCO İLE KORUNMASI GEREKİRKEN, DAHA ÇOK TALAN VE İŞGAL EDİLDİ”
Bahçelerde yaşanan tahribatları yakından takip eden Ekoloji Aktivisti Dr. Zeki Kanay, yaşanan tahribat ile ilgili “Hevsel Bahçeleri, binlerce yıl süregelen tarih, kültür ve bereketin mekanıdır. Günümüzde talancılar, fırsatçılar ve ihmalkarcıların elinde mahsun kalmıştır. Hevsel, kadim Amed’i, beslemiş yaz sıcağında. Şimdi statüsüz bırakılan kadim Dicle'siyle serinlik ve hoşluk vermiş kuş sesleriyle insanlara huzur vermiştir. 2015 yılında UNESCO miras listesine girmez olaydı. Daha çok korunması gerekirken daha çok talan ve işgal edildi. Nehir kenarları molozla dolduruldu. Tarihi köprünün dört tarafı kayyumlar döneminde ranta mahkum edildi. 200 civarı kuşun ve kelebeğin yuvası olan ağaç ve bitki örtüsü söküldü, kesildi ve yakıldı” şeklinde konuştu.
“KÜÇÜK BAHÇE DOKUSU BOZULARAK GENİŞ TARLALAR AÇILDI”
Küçük bahçe dokusu bozularak geniş tarlalar açıldığını kaydeden Kanay, şunları söyledi: “Buralarda mısır ekimi yapılıyor. Mısırla kaldırıldıktan sonra atıklar yakılarak bertaraf ediliyor. Kimyasal zehir ve gübrelerle toprak daha fazla kirletiliyor. Alan yönetimi belediyeden Ankara’daki Kültür Bakanlığı’na alanlar da 3 maymunu oynuyorlar. Göz göre göre Dünya mirası yok edilirken yetkili kurumlardan çıt çıkmıyor. Bu kadim bahçeler için bir an önce harekete geçilmesi ve eylem planı çıkarılması gerekiyor. Aksi takdirde Hevsel Bahçeleri yok olacak.”
