Dario Moreno
“İzmir, tatlı ve sevgili şehrim
Bir gün şayet senden uzakta ölürsem
Beni sana getirsinler...
Fakat mezarıma götürürlerken
"öldü" demesinler, "uyuyor" desinler,
Tatlı İzmir'im...”
İzmir’de Asansör Semtinde yıllarca yöneticilik yaptığım Kemal Reis İlköğretim Okulunun bitişiğinde bulunan ve semte adını veren tarihi asansörün bulunduğu sokak Dario Mareno sokağıdır. Ünlü sanatçının yaşamının bir bölümü burada geçmiştir. Peki, kimdir Dario Mareno?
Asıl adı David Arugete olan Dario Moreno, 3 Nisan 1921 tarihinde İzmir’in Mezarlıkbaşı semtinde doğdu. Tren istasyonunda çalışan babası trajik bir şekilde vurulup ölünce küçük yaşta yetim kaldı. Dört kardeşi daha olan Moreno, annesi Madam Roza tarafından yetimhaneye (Nino De Guerfanos) verildi. Dört yaşına kadar yetimhanede kaldı. Moreno daha sonra Yahudi ilkokulunu bitirdi.
Gençlik yıllarında pek çok farklı işte çalıştı. En yakın çocukluk dostu Alber Dinar'dır. Hem çalıştı, hem kendini yetiştirdi. Kısa sürede Kardıçalı İşhanında getir götür işlerine baktığı İzmir'in ünlü avukatlarından birinin kâtipliğine yükseldi. Ayrıca geceleri Milli Kütüphane'ye gidip Fransızca çalışıyordu. Yine bu sıralarda başlayan gitar merakını eline geçen bir gitar vasıtası ile geliştirdi.
Aynı dönemlerde Bar-Mitsva törenlerinde şarkılar söylemeye başladı. Gençlik çağlarında semtinde ve İzmir'de iyice tanındı. Moreno, İkinci Dünya Savaşı sıralarında askerliğini piyade olarak Akhisar Orduevi'nde yaptı. Burada caz orkestrasında solistlik yaptı ve yine Konya ile Adana'daki askeri gazinolarda sahneye çıktı. Askerlik döneminde müzik ile daha içli dışlı olan Moreno, İzmir Kordon'da bulunan NATO binasının yerindeki Marmara Gazinosu'nda da sahneye çıktı. Moreno ilk konserini ise Konak vapur iskelesinin üzerindeki gazinoda verdi. Müzisyenliğini biraz daha ilerletince annesi Madam Roza ile birlikte Mithatpaşa Caddesi üzerinde bulunan Karataş semtindeki Asansör Sokağı'na taşındı. (Sokağın bugünkü adı Dario Moreno Sokağı'dır. Halk arasında bu sokak ve çevresi "Asansör" olarak anılır. Sanatçının küçük bir büstü de bu sokağın girişindedir.)
Gittikçe daha da ünlenen Dario Moreno'nun şöhreti İzmir Palas Oteli’nde iyice parladı. Askerlikten sonra, Moreno bir süre İstanbul Fenerbahçe'deki Belvu Gazinosu’nun sahnesine çıkmaya başladı. Bu arada, Ankara'da bulunan Bomonti gazinosunda sahne almak üzere iki gün için Ankara'ya gitti. Ancak iki yıl Ankara'da kaldıktan sonra tekrar İstanbul'a dönebildi ve Fritz Kerten'in Orkestrası’na solist olarak girdi.
Moreno; Ankara'da kaldığı yıllarda Orhan Veli ile oda arkadaşlığı da yapmıştır. Sonraki yıllarda Hayat Dergisi’nde yayınlanan bir röportajında Ozan Sağdıç’a o günlere ilişkin şunları söyleyecekti; “Hergele meydanında üçüncü sınıf bir otelde iki kişilik bir odaya yerleşmiştim. Bir hafta geldim gittim, oda arkadaşımı tanımak kısmet olmadı. Ya ben geç geliyordum ya o. Sabahleyin de birimizden biri erken kalkıp gidiyordu. Sonunda bir sabah gözlerimi açtım, oda arkadaşım da gözlerini açtı. Birbirimize baktık. Ben "merhaba" dedim. O da "merhaba" diye karşılık verdi. Benim hakkımda o zaman Ankara gazetelerinde ufak tefek yazılar çıkmaya başlamıştı., komşum beni bu yazılardaki resimlerden tanıyormuş. Peki siz kimsiniz? Ne iş yapıyorsunuz? Diye sordum. Gülümsedi "boş gezerim" dedi, "adım Orhan Veli'dir". Şair Orhan Veli ile oda arkadaşlığımız uzun bir müddet devam etti. Orhan, yeni yazdığı veya sevdiği bir şiiri mutlaka bana okutur ve hep: "Ne güzel şiir okuyorsun sen" derdi.”
Moreno, İstanbul'da bir yıl boyunca çalıştıktan sonra Atina'ya geçti. Buradan da Paris'e gitti. Paris’te ilk olarak Perto Del Sol Müzikholü’nde sahneye çıktı. Buradaki ilk yılları başarısızlık yıllarıdır. Almanya'daki Amerikan askeri kulüplerinde bir müddet şarkı söyledikten sonra Fransa'da ilk defa Jezabel şarkısı ile olağanüstü bir başarı elde etti. Paris'te daha sonra Cannes Palm Beach Oteli’nde şarkı söyleyen Moreno daha sonra söylediği Adieu Lisbon ve Cou Courou Cou Cou isimli kalipsolar ile ününü pekiştirdi. İstanbul'da yanında çalıştığı Fritz Kerten ile annesini yanına aldırdı. Fritz Kerten'in adını Andre Kerr'e çevirterek piyanist olarak yanına aldı. Dario, Türk çiftetellisini Yahudilerin yüzyıllardır yaşattığı Ladino dilinde, egzotik ve romantik bir tarzda yorumluyordu.
Sezen Cumhur Önal ve Fecri Ebcioğlu Moreno'nun şarkılarına Türkçe söz yazmışlardır. Moreno Jacques Brel'in yazıp sahneye koyduğu ve başrolünü oynadığı L'Homme de la Mancha adlı müzikal eserde Sancho Pancho rolünü üstlendi. Dario Moreno ayrıca Müzik çalışmaları yanında toplam 45 film çevirmiştir. İlk filmi "le salaire de la peur" (dehşet yolcuları) dır. Bu arada "oeil pour oeil" (göze göz) adlı filmiyle Fransa'da en iyi yardımcı aktör ödülünü almıştır. Brigitte Bardot ile "oh que mambo" (come and dance with me) filminde oynayan Moreno, Eddie Constantine ile serüven filmlerinde rol aldı. Yedi dili gayet iyi konuşan Dario, şarkılarını da çeşitli dillerde okumuştur.
Çocukluğunda yalınayak, bardağı bir kuruştan su satan, İzmirli Dario Moreno büyük bir servet yapmaya devam etti. Brezilya’da bir çiftliği, Paris’te muhteşem bir dairesi vardı. Her yıl Rio de Janeiro karnavalına gitmeyi adet edinmişti. Gene her yıl 16 ülkeyi içine alan büyük bir turneye çıkardı. Döneminde, Fransa’da Jean Marais'ten sonra en zengin gardıroba sahip ve şık giyinen erkek olarak bilinmekteydi. Franbuaz renkli cadillac'ı çok ünlüydü.
Yaşamının son yıllarında bayağı varlıklıydı. Brezilya'da çiftliği, Paris'te lüks dairesi vardı. Son üstlendiği Don Kişot Müzikali’ndeki Sanço Panço rolü ani gelen ölüm haberi üzerine başkasına devredildi. Moreno'nun ölümü ile ilgili rivayetler değişiktir. Bunlardan birisi 1 Aralık 1968 günü İstanbul Hilton Oteli’ndeki odasında ölü bulunduğudur. Diğeri ise havaalanına taksi ile giderken geçirdiği bir kalp krizi sonucunda öldüğüdür. Öldüğünde 47 yaşındaydı. Kendisi İzmir'de gömülmesini vasiyet ettiği halde, ölümünün hemen ardından annesi Madam Roza oğlu Moreno'yu gömülmek üzere İsrail'deki Holon kenti mezarlığına götürmüş ve Moreno orada defnedilmiştir.
Filmlerinden Bazıları
• Hotel Paradiso, Voulez-vous danser avec moi ?,• Oh! Que Mambo, Le mouton à 5 pattes, Tintin et le mystère de la toison d'or, La Femme et le Pantin, Le Bon Roi Dagobert.
Albümleri
• Granada- Adios Amigos, Bossa Nova, Calypso. Le coco, Canım İzmir, Si Tu Vas A Rio, Viens, Long Bos, Moreno Poy poy, Mulata Ye Ye Ye, Hatıralar Hayal Oldu / Olam Boyun Kurbanı, Tropical Dario, Oh Que Dario, Deniz ve mehtap.
Aldığı Ödüller
• 1958 Grand Prix Du Disque (Plak Armağanı]
• 1969 Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın Dario Moreno ödülünü Fransa'daki Türkiye Büyük Elçiliği’nde Esin Avşar ve Jacques Brelli aldılar.
• 1988 yılının 6 Ekim gecesinde Akdeniz Müzik Yarışması'nda anısına konulan Altın Hitit ödülünü Gianluigi di Franco isimli şarkıcı aldı.
• Oeil Pour Oeil (Göze Göz) filmi ile Fransa'da en iyi yardımcı aktör ödülünü almıştır.
